Biyolojik Kaynaklı Afetlerin Yönetimi
Biyolojik Kaynaklı Afetlerin Yönetimi dersinin amacı, insan kaynaklı afet olan biyolojik kaynaklı afetleri ve yönetimi hakkında bilgi sahibi olunmasını sağlamaktır. Bu ders kapsamında;
- Afet kavramı, özellikleri ve afet türlerine genel bir bakış yapılmış,
- Afet yönetimi kısaca özetlenmiş,
- Biyolojik afet türlerinden bahsedilmiş,
- Orman yangınları ve afet yönetimi,
- Erozyon ve afet yönetimi,
- Salgın hastalıklar ve afet yönetimi,
- Böcek istilası ve afet yönetimi konuları işlenmiştir.
Biyolojik Kaynaklı Afetlerin Yönetimi
Afet; “insanlar için can, fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara sebep olan, normal yaşamı durdurarak veya sekteye uğratarak toplumları etkileyen ve yerel imkânlar ile baş çıkılamayan her türlü doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olaylardır. Afetler çok farklı şekillerde sınıflandırılmakla birlikte kaynaklarına göre doğal, teknolojik ve insan kaynaklı afetler olarak üç kategoriye ayrılabilirler. İnsan kaynaklı afetler; insani faktörlerin baskın olduğu küresel ve bölgesel karakterli olgu ve olaylar ile bunların meydana getirdiği afet nitelikli sonuçların bütünüdür. İnsan kaynaklı afet türü olarak Biyolojik afetler; erozyon, orman yangınları, salgın hastalıklar ve böcek istilaları kaynaklı afet durumlarıdır.
Orman yangını; serbest yayılma eğilimi gösteren ve ormanda yaşama birliği içindeki canlı ve cansız bütün varlıkları yakarak zarar veren yanma olayıdır. Orman yangınlarına sebep olan doğal sebepler; yıldırım, yanardağ atlamaları, kuraklık ve cam parçalarının optik özellik göstermesidir. Ekonomik ya da terör amaçlı bilinçli davranışlar ve sigara izmariti, piknikte yakılan ateşler ve kazalar gibi istem dışı dikkatsiz ve ihmalkâr davranışlar doğal olmayan ve insan kaynaklı orman yangınlarının sebepleridir.
Erozyon; Toprakların, doğal ya da dış kuvvetlerin sebebiyle, oluştukları yerlerden aşındırılıp taşınması ve başka yerlerde biriktirilmesi olarak tanımlanır. Temel olarak toprak erozyonu Jeolojik Erozyon ve Hızlandırılmış Erozyon ikiye ayırmak mümkündür. Jeolojik Erozyon: Toprak oluşumu veya doğal erozyon olarak da adlandırılan Jeolojik erozyon; toprak oluşumunun doğal kuvvetlerle bir denge içerisinde aşındırılıp taşınması ve başka yerlerde biriktirilmesi olarak ifade edilir. Hızlandırılmış Erozyon: İnsanların müdahalesi ile aşınma ve taşınmaya elverişli hâle gelmiş olan toprakların su, çığ, yer çekimi, rüzgar, dalga gibi doğal kuvvetlerle bulundukları yerlerden ayrılıp başka yerlere taşınması ve biriktirilmesidir.
Bir hastalık ya da enfeksiyonunun belli bir bölgede sürekli ve yerleşik olarak bulunmasına salgın denir. İnsan kaynaklı biyolojik afet türü olan salgın hastalıklar; insanların faaliyetleri sonucu (hızlı nüfus artışı, düzensiz kentleşme, insani ve hayvani atıkların usulüne uygun yok edilmemesi vb.) meydana gelir. Afet sonrası oluşan yıkım ile altyapının zarar görmesi, insan ve hayvan cesetlerin bulaşıcı hastalıkların yayılması için uygun ortam oluşturması gibi sebeplerle de meydana gelebilir.
Zararlı böceklerin bir bölgede aşırı artmasıyla veya böceklerin başka bir bölgeye aktarılmasıyla ortaya çıkar. Afete neden olan bu biyolojik zararlıların üremeleri, gelişmeleri, bir araya gelerek sürü oluşturmaları ve yiyecek bulamadıkları için bir yere göç etmeleri, doğrudan o yerin veya gidecekleri yerin bir veya birkaç mevsimden beri yaşadığı iklim koşulları ve özellikle de nem koşullarıyla ilişkilidir.
Afet yönetimi; afetlerin meydana gelmeden önce önlenmesi, meydana geldikten sonra zararlarının yok edilmesi veya azaltılması amacıyla; afet öncesi, afet anı ve afet sonrasında yapılması gereken tüm faaliyetlerin planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi, uygulanması için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla kaynaklarının kullanılması olarak tanımlanabilir.
Orman yangınlarında afet yönetimi açısından faaliyetleri; Yangın koruma, Yangın önleme ve Yangın söndürme başlıkları altında inceleyebilir. Yangın koruma; orman yangınların çıkmasına ve sayı olarak azaltılmasına yönelik çalışmaları kapsar. Tehlikeli alanların tespit edilerek öncelikle buralardaki halkın eğitimi, yangın tehlikesi gösteren yanıcı madde alanları ile endüstri dallarının organizesi ve yasal müeyyidelerin uygulanması kapsar. Yangın önleme; çıkan yangınların olabildiğince hızlı tespiti ile yangının genişlemeden başlangıçta söndürülmesi için alınabilecek tedbirleri içerir. Amaç, eğitilmiş bir veya birkaç işçi ve el araçlarıyla söndürülmesi mümkün bir yangının bu büyüklüğü aşmasına engel olmaktır. Mevcut tüm tedbirlere rağmen meydana bir yangının en az düzeye düşürlmesi ve söndürme amacıyla "Yangın Söndürme Planı" yapılır. Bu plan küçük alanlara sahip birimlerde daha çok insan gücü ve mevcut araçların organizasyonunu kapsar.
Erozyonun önlenmesi ve ıslahı için idari tedbirler, kültürel tedbirler, mühendislik tedbirleri, ağaçlandırma, bozuk orman alanlarının ıslahı, mera ıslahı ve tarım alanlarında yapılacak çalışmalar yapılmalıdır. Erozyon ile mücadelede insan faaliyetlerinin kontrolü büyük önem taşımaktadır.
Salgın hastalıklara karşı alınacak önlemleri bulaşıcı hastalık çıkmadan önce alınması gereken önlemler, salgın durumunda alınması gereken önlemler ve olağanüstü durumlar ile afetlerde alınması gereken önlemler olmak üzere üç ana başlıkta inceleyebiliriz.