İnsan Kaynaklı Afetlere Karşı Alınacak Önlemler

Afet, toplumun müdahale ve yanıt kapasitesini aşan, toplum ve yaşam alanlarında kayıplar meydana getiren, insan faaliyetlerini bozarak kesintiye uğratan her türlü olay olarak tanımlanabilir. Bütün bu olaylar ve bu olayların sebep olduğu sonuçlar olan insan kaynaklı afetleri; ulaşım kazaları, KBRN kazaları, endüstriyel kazalar ve aşırı kalabalık, göçmenler ve yerlerinden edilenler nedeniyle meydana gelen kazalar olmak üzere dört grupta incelemek mümkündür. Büyük çoğunluğu öngörülebilir olan insan kaynaklı afetler, alınacak tedbirlerle önlenebilir ve yıkıcı etkileri azaltılabilir. Bu sebeple insan kaynaklı afetlere karşı afet öncesi gerekli tedbirlerin alınması öncelikli olarak ele alınmalıdır.

Ulaşım kazaları, öngörülebilen ve alınacak tedbirlerle önlenebilen ya da yıkıcı etkileri azaltılabilen insan kaynaklı afetlerdir. Kara yolu, deniz yolu, demir yolu ve hava yolu kazaları olmak üzere dört grupta incelenebilen ulaşım kazalarının en büyük sebepleri insan kusurları olup, insan hatalarını azaltarak bu kazaları büyük ölçüde azaltmak mümkün olabilmektedir.

Günümüzde insanların hayatların kolaylaştırılması ve günlük hayatın devamı için - aynı zaman da silah yapımında da kullanılan ve KBRN olarak adlandırılan- maddeler birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak KBRN maddelerinin kasten veya kazaen yayılması, insan ve çevre için zararlı ve tehlikeli durumları ifade etmektedir. Günümüzde bu maddelerden elde edilen silahların üretilmesiyle birlikte teşkil ettiği tehdit ve tehlikeler de hızla artmaktadır. Öldürmek, yaralamak, insanları etkisiz hâle getirmek, bitkisel ve hayvansal besin kaynaklarını, besin stoklarını kirletmek ve yok etmek, ekonomik önemi olan hedefleri işlemez hâle getirmek, kaosa ve paniğe neden olmak amacıyla spesifik hedeflere karşı kullanılabilen yüksek tahrip gücü olan KBRN saldırısı durumunda; etkenin türü, miktarı ve etki mekanizması bilinmediği için ortak korunma yöntemleri uygulanmalıdır.

Burada sinir ajanları, yakıcı ajanlar, boğucu gazlar, kargaşa kontrol gazları, kan zehirleyici gazlar, uyuşturucu gazlar ve bitki öldürücü ajanlar kimyasal savaş maddesi (ajanı), virüsler, bakteriler, parazitler, mantarlar (funguslar), riketsiyalar, protozoalar gibi mikroorganizmalar biyolojik savaş maddesi (ajanı) olarak kullanılmaktadır. Bunun dışında radyoaktif riskler; nükleer ve termonükleer silahlar, nükleer serpinti, nükleer santral kazaları, endüstriyel kazalar ve atıklardan oluşan kazalar nedeniyle oluşabilirken bir atomun parçalanması veya iki atomun birleşmesi sonucu ortaya çıkan enerjiden yararlanarak yapılan nükleer silahların patlaması sonucu oluşan serpinti, kalıcı olup geniş alanlara yayılır ve nereye gideceği önceden kestirilemez. Patlamadan sonra yaklaşık bir saat içerisinde etkisini gösterir. Duyu organları ile varlığı anlaşılamayan nükleer tehdit öldürücü etkiye sahiptir.

Endüstriyel kazalar, tehlikeli madde bulunduran işletmelerdeki kazalar olarak tanımlanabilir. Bütünü ile ele alındığında üretim, muhafaza, nakil ve kullanım aşamasında sanayi kuruluşlarında meydana gelen tüm kazalar bir afet durumu ile karşılaşmamıza neden olabilir. Bu nedenle endüstriyel bir kaza henüz meydana gelmeden ilgili merkezlerde hazırlık ve hareket planları yapılmalıdır. Bu hareket planları yetkililerin haberdar edilmesi, olay yeri güvenliğinin sağlanması, triaj ve tıbbi müdahale aşamalarını içermelidir.

Aşırı kalabalık ve insan hareketleri ile meydana gelen afetler diğer afet türlerinden büyük farklılıklar gösterir. İnsanların savaş, terör olayları ve toplumsal olaylar gibi bir durum nedeni ile kontrolsüz hareketi afetin nedenini oluşturur. Bu yönüyle ele alındığında aşırı kalabalık insan hareketlerinin yönetimi, tüm afet türlerinde dikkat edilmesi gereken ortak bir yaklaşım gerektirmektedir. Bu yaklaşıma göre ilk olarak olayın meydana geldiği alana ilk ulaşan sağlık ekibi tarafından olayın oluş şekli, olayda bulunan insan sayısı, olası riskler ve sağlık sorunlarını tespit edilmeli ve olay yeri güvenliği sağlanmalıdır. Bu tip olaylarda genellikle küçük bir alan içerisinde alanın kapasitesinden fazla miktarda insan hareketinin olması, en büyük sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle sağlık ekibi olay yeri tespit ve bildirimi sonrası müdahale için güvenli bir alan oluşturmalıdır. Sonrasında genel kurallar geçerli olmakla birlikte kontrolsüz insan hareketlerinde kadınlar, çocuklar ve yaşlıların daha yüksek oranda ve daha ciddi boyutlarda yaralanmalara maruz kalabilecekleri göz önünde bulundurularak triaj uygulamasına geçilmeli ve son olarak tıbbi müdahale işlemi yapılmalıdır. Bu tip afetlerde özellikle ezilme tipi ve diğer ortopedik yaralanmalar ön planda olacağından müdahale öncesinde bu durum dikkate alınarak gerekli malzeme hazır bulundurulmalıdır.