İnsan Hakları Hukuku, Küresel İnsan Hakları Mevzuatı ve Güncel Tartışmalar

Sosyal hizmet, bireylerin insan haklarını dikkate alan bir meslektir. Bu bölümün en temel amacı, sosyal hizmet alanında çalışanlara insan haklarının hukuki boyutunu öğretmek ve bireylerin sahip olduğu hakların uluslararası insan hakları belgelerinde düzenleniş şeklini göstermektir. Bu amaçları biraz daha açmak gerekirse;

İnsan haklarının uluslararasılaşması hakkında bilgi vermek,
Uluslararası insan hakları belgelerinin farklı tasnif şekillerini açıklamak,
Evrensel düzeyde tüm dünyada geçerli olan insan hakları belgeleri hakkında bilinç oluşturmak,
Birleşmiş Milletler örgütü bünyesinde devletler tarafıından kabul edilen insan hakları belgelerinin içeriğini anlatmak,
Avrupa coğrafyasında kabul edilen insan hakları belgelerinin temel özelliklerini göstermek,
Amerika kıtasında benimsenen insan hakları belgelerinin içeriği hakkında bilgi vermek,
Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı ile tanınan ve korunan haklar konusunda açıklamalarda bulunmak.

İnsan Haklarının Hukuki Boyutu

Bireyler sahip oldukları haklarını devletlerin yaptıkları düzenlemeler aracılığıyla yasal yollardan da garanti altına almıştır. Dolayısıyla insan haklarının hem ulusal hem de uluslararası düzlemde hukukileşmesi süreci, insan hakları hukukunun da oluşmasına yol açmıştır.

Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinin Sınıflandırılması

Uluslararası insan hakları belgelerini farklı kriterlere göre tasnif etmek mümkündür. Bu kriterler; “kapsama alanı”, “içerdiği hak türleri” ve “bağlayıcılık ve denetim mekanizmaları” şeklinde ayrıştırılabilir. Kapsama alanı bakımından II. Dünya Savaşı’ndan sonra uluslararası barış ve güvenliği korumayı ve temel insan hak ve özgürlüklerine karşı saygıyı teşvik etmeyi amaç edinen Birleşmiş Milletler (BM) çatısı altında kabul edilen belgeler, evrensel nitelikte belgeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Öte yandan bazı belgeler ise kapsama alanları bakımından sadece dünyanın belli bir bölgesinde yaşayan bireylerin haklarını ele alacak şekilde kabul edilmiştir. İçerdiği hak türleri bakımından ise uluslararası insan hakları belgeleri, belli bireyleri veya belli bir alanı \alanları ilgilendiren haklar manzumesi şeklinde ya da çok çeşitli hakları içerisinde barındırabilen belgeler olarak da düzenlenebilmektedir. Bağlayıcılık ve denetim mekanizmaları bakımından ise uluslararası düzeyde devletler tarafından kabul edilen belgeleri “bağlayıcı” olan veya “tavsiye” niteliğinde olan belgeler olarak tasnif edebiliriz.

Evrensel İnsan Hakları Belgeleri

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi

10 Aralık 1948 tarihinde BM Genel Kurulu tarafından kabul edilen Bildirge, yukarıda da ifade edildiği gibi bağlayıcı gücü olmamakla birlikte daha sonra ortaya çıkan temel hak ve hürriyetlerle ilgili ulusal ve uluslararası düzenlemelere kaynaklık etmesi bakımından önemlidir.

Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi

BM Genel Kurulu’nun 16 Aralık 1966 tarihinde kabul ettiği Sözleşme, 23 Mart 1976 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, hukuki niteliği bakımından İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde yer alan kişisel ve siyasal hakları koruma altına almakta devletlere bu hakları ülkelerinde sağlama ve saygıyı gösterme yükümlülüğü getirmektedir.

Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi

BM Genel Kurulu, Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi’ni kabul ettiği 16 Aralık 1966 tarihinde Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi’ni de kabul etmiş ve 3 Ocak 1976 tarihinde sözleşme yürürlüğe girmiştir. Her iki sözleşmenin hazırlanış ve kabul ediliş tarihleri aynı olduğundan ve birbirini tamamlayıcı nitelik taşıdığından bu sözleşmeler, ikiz sözleşmeler olarak da ifade edilmektedir.

Bölgesel İnsan Hakları Belgeleri

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Avrupa Konseyi, 4 Kasım 1950 tarihinde resmî adı İnsan Haklarını ve Temel Özgürlükleri Korumaya İlişkin Sözleme olan ve insanlar arasında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) olarak bilinen sözleşmeyi kabul etmiştir. Sözleşme hazırlanırken İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi temel alınmıştır. Böylece, Avrupa genelinde temel hak ve hürriyetlerin tanınması ve korunması ulusal düzeyden, uluslararası düzeye taşınmıştır.

Avrupa Sosyal Şartı

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde ağırlıklı olarak kişisel ve siyasal haklara yer verilirken, ekonomik, sosyal ve kültürel hakların Sözleşme'de yer almaması önemli bir eksiklik olarak görülmüştür. Avrupa Konseyi, bu eksikliği görerek 18 Ekim 1961 tarihinde Avrupa Sosyal Şartı’nı kabul etmiştir. 1996 yılında ise, UÇÖ’nün kabul ettiği sözleşmeler dikkate alınarak Şart, Gözden Geçirilmiş Avrupa Şartı olarak yeniden kabul edilmiştir.

Avrupa Birliği (AB) Temel Haklar Şartı

AB’yi kuran antlaşmalar, öncelikle ekonomik entegrasyonu hedeflediğinden insan hakları alanında doğrudan ve ayrıntılı düzenlemelere yer vermemiştir. AB, hukuk mevzuatı içerisinde temel hak ve hürriyetleri katolog hâlinde düzenleyen bir belgenin eksikliği üzerine harekete geçerek 7 Aralık 2000 tarihinde AB Temel Haklar Şartı’nı kabul etmiştir.

Amerika Kıtası İnsan Hakları Belgeleri

Amerikan Devletleri Örgütü (ADÖ) 21 Kasım 1969 yılında Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi’ni kabul etmiştir. Amerika kıtasında yukarıdaki genel insan hakları belgeleri dışında “Amerikalılar Arası İşkencenin Önlenmesi Sözleşmesi” (1985), “Kadınlara Karşı Şiddetin Önlenmesi, Cezalandırılması ve Kaldırılması Amerikalılar Arası Sözleşmesi” (1994) ve “Kişilere ve Sakatlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Amerikan Devletler Arası Sözleşmesi” (1999) şeklinde belirli bir alanı ilgilendiren insan hakları belgeleri de kabul edilmiştir.

Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı

Afrika Birliği Örgütü, 1981 yılında Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı’nı kabul etmiştir. Şart, hukuken bağlayıcıdır. Afrika kıtasında yukarıda ifade edilen Şartın dışında ayrıca Afrika’da Mülteci Sorunlarının Belirli Yönlerinin Yönetimi Afrika Birliği Sözleşmesi (1969), Afrika Çocuk Hakları ve Refahı Şartı (1990) ve Afrika’da Kadınların Hakları Protokolü (2003) gibi belirli alanlardaki hak ve hürriyetleri ilgilendiren insan hakları belgeleri de kabul edilmiştir.