Ağ Kültürü ve Endüstriyel Devrim: Demiryolları, Telgraf, Telefon

Endüstri Devrimi

İnsan ve hayvan gücü ile gerçekleştirilen üretimin, makinelerle yapılması olarak tanımlanan Endüstri Devrimi, 1765 yılında İngiltere’de buharlı makinenin icadı ile başladı. “Birinci Sanayi Devrimi” olarak adlandırılan bu dönem, 1765- 1780 yılları arasını kapsar. Sanayi Devrimi’nin gerçekleşmesiyle, tamamen el/kol ve hayvan gücüne dayalı üretimden, makinelerle üretim yapılan bir döneme geçildi.

Buharlı Makinenin İcadı

Sanayi Devrimi'nde en etkili unsur hiç şüphe yok ki buharlı makinenin icadıdır. Daha önce kullanılan su ve rüzgar gücünden 20- 30 kat daha güçlü olan buharlı makineler ilk kez tekstil sektöründe kullanılmaya başlandı. Buhar gücünü ticari olarak ilk kullanan ve 1698 yılında bunun patentini alan Thomas Savery oldu. James Watt 1769 yılında tekerleğe güç veren pistonlu bir motor geliştirdi; 1784 yılında buharlı lokomotif için bir tasarım patenti aldı. İlk tam ölçekli çalışan demiryolu buharlı lokomotifi, İngiliz mühendis Richard Trevithick tarafından Birleşik Krallık'ta üretilmiş oldu.

Demiryolu

M.Ö. IV. yüzyılda Yunanistan’da Korint Boğazı boyunca tersaneden gemileri denize taşıyan Diolkos adı verilen bir kanal yapılmış ve gemiler hayvanlarla çekilerek bu kanaldan denize ulaştırılmıştır.

Planı 1515’de Kardinal Matthäus Lang tarafından çizilen Avusturya'daki Hohensalzburg Kalesi'nden aşağıya inen füniküler sistem, yenilenmiş hâliyle hâlen kullanımdadır ve muhtemelen en eski demiryoludur.

Avrupa’da 1550’lerde kısa mesafeler için tahta raylar üzerinde atlara çektirilen vagonların yürütüldüğü vagon yolları (Wagonway) kullanıldı.

Toplu taşıma için yapılan ilk demiryolu İngiltere’de 1796’da hizmete açılan Lake Lock Demiryolu idi.

Buharlı Motorla Çalışan Lokomotif

Dünyada ilk buharla çalışan demiryolu yolculuğu, 21 Şubat 1804'te, Güney Galler'deki Merthyr Tydfil'in yakınında Penydarren demirhanelerinin tramvay hattında gerçekleşti. George Stephenson adlı İngiliz mühendis, buharlı lokomotifleri, insan ve eşya taşımacılığında verimli bir şekilde kullanılabilecek şekilde geliştirdi. Onun geliştirdiği lokomotifle insan taşıyan ilk tren yolculuğu 1825'te, İngiltere'nin kuzey doğusundaki Darlington’dan başladı.

Elektrikli Demiryolu (Tramway)

Dünyanın ilk elektrikli tramvay hattı, 1881'de Almanya'nın Berlin kenti yakınlarındaki Lichterfelde'de açıldı.

Yüksek Hızlı Trenler

İlk elektrikli yüksek hızlı tren 1964 yılında Japonya'da Tokyo ile Osaka arasında çalışmaya başladı. O zamandan beri geliştirilen yüksek hızlı tren saatte 300 kilometre hıza ulaştı.

Türkiye’de Demiryolu

Türkiye’deki ilk demiryolu 1855 yılında döşenen Haydarpaşa -Fenerbahçe arasındaki hattır. 1856 yılında İskenderiye -Kahire demiryolu ise yapılmıştır. Osmanlı döneminde imtiyaz verilmeden devletin yaptığı tek demiryolu, 1564 kilometrelik Hicaz demiryoludur. Cumhuriyetin kurulmasından sonra demiryolu yapımına öncelik verilmiş ve 1950 yılına kadar 4 bin kilometre demiryolu yapılmıştır. 2017 yılı itibariyle ülkemizin demiryolu uzunluğu 12 bin 532 kilometredir.

Telgraf

İki merkez arasında, kararlaştırılmış işaretlerin yardımıyla yazılı haberlerin veya belgelerin iletimini sağlayan telekomünikasyon düzenine telgraf denir. Gönderici ve alıcı arasında oluşturulmuş özel bir kodlama sistemi ile mesaj göndermenin tarihi, çok eskidir. Çinliler, Mayalar, Asurlar, Hunlar, Romalılar, Bizanslılar ve bazı İslam ülkeleri sinyallerle haber göndermiştir.

Gauss ve Weber ilk düzenli elektrik telgrafı kullanmıştır. Amerikalı ressam Samuel Morse, elektrik akımının, ince ve uzun bir kâğıt şerit üzerine yerleştirilmiş işaretleyiciyi hareket ettirdiğini tespit etti. Daha sonra kendi adıyla anılan alfabeyi geliştirdi ve 24 Mayıs 1844 tarihinde kullanıma soktu.

1837 yılında icat edilen telgraf Kırım Savaşı (1853- 56) esnasında Osmanlı ülkesine girdi. 29 Mart 1855 tarihinde Sadaret’e bağlı bir Telgraf Müdürlüğü kuruldu. Başlangıçta Fransızca olan haberleşme dili yaklaşık yedi ay sonra Türkçeye çevrildi.

Marconi, 1904 yılında, abonesi olan gemilere gece haberlerini radyo -telgraf üzerinden aktararak ilk ticari hizmeti de gerçekleştirdi. Telgrafla birlikte haber iletimi taşımacılık sektöründen ayrılarak haberleşme sektörü oluşmaya başladı ve iletişimin müstakil bir alan hâline gelmesinin önü açıldı.

Ticaretten, eğitime, taşımacılıktan, gündelik hayata kadar bir dizi değişiklik meydana geldi.

Telefon

1667'de Robert Hooke, gergin bir sicim boyunca ses iletimini içeren deneyler yaptı. 1837'de Amerikan fizikçi William Charles Page, ilk kez elektrik kullanarak ses iletmeyi denemişti. Page’in çalışmaları, Reiss, Edison, Bell ve diğer telefon mucitlerine ilham kaynağı oldu. Bell yaptığı çalışmalarının karşılığında telefonun patentini alan ilk kişi olmayı başardı. 10 Mart 1876'da, kurduğu telefon düzeneği ile yan odadaki asistanıyla konuşmayı başardı. ABD’de 1877'de, Boston ve Somerville arasındaki ilk normal telefon hattının ve telefon santralının inşası tamamlandı

Türkiye’de Telefon

II. Meşrutiyet'in ilanıyla birlikte 1908’de telefon kullanımına izin verildi. Altyapı yetersizliği sebebiyle 1909’da İstanbul’daki telefon sayısı ancak 825’e yükselebildi. 1912’de telefon, Posta ve Telgraf İdaresine bağlandı.

İlk şehirlerarası telefon haberleşmesi 1 Eylül 1929 yılında Ankara -İstanbul arasında gerçekleşti. Türkiye’de de telefona sahip olmak çok uzun bir süre bir ayrıcalık olarak görüldü. 1940’larda Cumhuriyet Gazetesi'nde telefon konulu tefrikalar yayımlandı; Akbaba ve Ses dergilerinde 1930- 1960 döneminde yayımlanan karikatürlerde sıklıkla kullanılan telefonla konuşan kadın ve erkek temsilleri ile "modernlik" imajı vurgulandı.