Yazının İcadı ve Sosyolojik Gelişimi

Yazının İcadı

Bazı sembol, simge ve işaretler yoluyla, düşüncenin uygun bir yüzey üzerine aktarılmasına yazı denir

Yazının ilk kez ne zaman ve kimler tarafından icat edildiği ve kullanıldığı ile ilgili bilgiler bugün hâlâ çok net değildir. Ancak kabul gören yaklaşıma göre ilk yazılı belgeler altı bin yıl önce, yani M.Ö. 4000 yıllarının ortasında görülmüştür. Hakim görüşe göre, yazıyı icat eden ve geliştirenler Mezopotamya bölgesinin en önemli belki de ilk medeniyeti olarak kabul edilen Sümerlerdir.

Mısırlılar M.Ö. 3000'de onları takip etmiştir. M.Ö. 2600’ de Güney Asya İndus Vadisi medeniyetleri (bugünkü Pakistan, Hindistan, Afganistan bölgesinde), M.Ö. 1500’ lerde Çinliler, M.Ö. 900’ lerde yazının yolunu açan “Quipu”’larla Mezoamerika toplumları, M.Ö. 300’ lerde Mayalar ve M.S. 1400’ lerde Aztekler kendi yazı sistemlerini geliştirmişlerdir. Türkler ise tarihleri boyunca çeşitli yazıları kullanmış olsalar da M.Ö. V. yüzyılda Runik yazı sistemine dayanan kendilerine ait bir yazı sistemi oluşturmuşlardır.

Yazının İcadında ve Gelişiminde Etkili Olan Unsurlar

İlk insanlar; açlığını gidermek için, susuzluğunu gidermek için, vahşi hayvanlardan korunmak için, soğuktan korunmak için çevresi ile etkileşime girmiş ve ihtiyaçları gidermenin yollarını araştırmıştır. Bu arayış sırasında iletişim kurmaya ve bunun için semboller kullanmaya yönelmiştir. Bu süreç yazının icadını getirmiştir. Yazının icadında etkili olan unsurlar şunlar olmuştur:

• İhtiyaçlar
• İnançlar
• Yerleşik hayata geçilmesi ve tarımın başlaması
• Ticaret
• Kabileler/topluluklar arası ilişkiler

Yazının İcadında İlk Aşamalar ve Yazının Evrimi

Yazının ortaya çıkışı dört aşamada gerçekleşti:

• “Token ”lerin kullanılması,
• “Token ”lerin saklandığı küp keselerin (Bullae) ortaya çıkışı,
• “Bullae ”lerin üzerine içindekileri bildiren mühürlerin basılması,
• İlk defter yaprakları sayılabilecek kil tabletlerin ortaya çıkışı.

Yazının Evrimi

İdeogram: Fikir yazısı

Soyut anlamı ifade eden ideogram, simgelerin bir düşünceyi anlatması (örneğin, günümüzdeki sokak planları) ya da bir fikrin, bir eylemin, bir olayın, bir eşyanın çizgilerle anlatılmasıdır.

Piktogram: Resim yazısı

Somut anlamı karşılayan piktogram, bir objenin, öne çıkan belirgin bir özelliği ile veya doğrudan objenin kendisini andıran bir resim veya çizgiyle (örneğin, güneş sözcüğü için bir güneş resmi) ifade edildiği yazı biçimidir.

Fonogram: Hece Yazısı

Piktografik yazının sonrasında hece yazısı geliştirilmiştir. Ancak hece yazısının da birçok eksiği vardır.

Alfabe yazısı:

Sümerlerin yazısı, bir piktografik yazı sistemi olarak her somut şeyin resminin yapılmasıyla başladı. Bu durumda yazının her şeyi kapsaması, ancak insanın çevresinde gördüğü her nesnenin resmini yapması ile mümkün olacaktı.

Alfabetik yazı, her kelime veya hece için değil, her bir ses için ayrı bir işarete sahip olmaya dayandığından dolayı en etkili yazı sistemidir.

Yazıyı İlk Kullanan Uluslar

Çoğu araştırmaya göre yazıyı Sümerler icat etmiş ve ilk kez onlar kullanmışlardır. M.Ö. 3000 yıllarında aşağı yukarı Sümerlerle aynı çağda Mısırlılar da yazıyı kullanmıştır.

İdeografik bir yazı türü olan Çin yazısındaki karakterler ortak anlam üzerinde uzlaşılarak basitleştirilmiş olmasına rağmen sembollerin ilk hâlleri hâlâ belirgindir. Eski Amerika kıtasında en gelişmiş yazı sistemini kullanan Mayalardır.

Alfabe

Yazı önemli bir icat olmakla birlikte alfabelerin ortaya çıkmasından sonra daha kullanışlı ve işlevsel hâle gelmiştir. Alfabeyi ilk kullananlar Fenikeliler olmuştur. Yunan alfabesi, Arami alfabesi, İbrani alfabesi, Arap alfabesi de ilk alfabelerdendir.

Türkler ise ilk olarak Runik yazı sistemi de denen Orhun alfabesini kullanmıştır.

Yazı Malzemeleri

Yazının icadından günümüze kadar yazının gelişimi, alfabenin icadı ve yayılmasına yardımcı olan çeşitli malzemeler kullanılmıştır. Önemlileri şunlardır: Kil tabletler, papirüs, parşömen, kâğıt, kalem, mürekkep.