Kitle İletişim Özgürlüğünün Genel Teorisi

KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜN TEORİK ÇERÇEVESİ

İfade özgürlüğü, çoğulcu demokratik anlayışı benimsemiş toplumlarda bireyin ve toplumun gelişmesi bakımından önemli bir işleve sahiptir. Bilgi, düşünce ve haberlerin toplum içinde iletilmesi ve bunlara erişim kitle iletişim araçları vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Kamuoyu oluşturmada ve kamuoyunu yönlendirmede kitle iletişim araçlarının çok büyük rolü vardır. Aynı zamanda siyasi otorite üzerinde de etkileme ve yönlendirme işlevi söz konusudur. Kitle iletişim araçları ekonomik, sosyal ve siyasal etkileme aracı olarak görülmektedir.

Kitle İletişim Özgürlüğü Kavramı

Kitle iletişim özgürlüğü, bilgi ve haberlerin, fikir ve kanaatlerin kitle iletişim araçlarıyla serbestçe elde edilmesi ve yayılması özgürlüğü olarak ifade edilebilir. Bu özgürlük, hem bireysel hem de toplu olarak kullanılan bir özgürlüktür.

Düşünce ve İfade Özgürlüğü Bağlamında Kitle İletişim Özgürlüğü

Düşünceyi açıklama özgürlüğü, kişilerin haber, düşünce ve bilgilere serbestçe ulaşabilmesi, bunun sonucu olarak da oluşan kanaatlerinden dolayı kınanamaması anlamına gelmektedir. Ayrıca düşünce ve kanaatlerini serbest bir şekilde açıklayabilmesi ve yayabilmesi özgürlüğünü de kapsamaktadır. Bu çerçevede düşünce ve ifade özgürlüğü ile kitle iletişim özgürlüğü arasında sıkı bir bağ bulunmaktadır.

Kitle İletişim Özgürlüğünün Unsurları

Haber, bilgi, düşünce ve kanılara serbestçe ulaşabilme hakkı ; kitle iletişim özgürlüğünün bir ülkede gerçekleşebilmesi için ilk şart ve en önemli ön koşuldur. Özgürlükçü demokratik sistemlerde mutlaka gerekli olan bu hak, vatandaşlar için haber alma hakkı, yayıncılar için de haber toplama hakkını içerir.

Haber, bilgi, düşünce ve kanıları serbestçe ifade hakkı, kitle iletişim özgürlüğünün ikinci boyutudur. Bu hak aynı zamanda yorum ve eleştiriyi içinde barındırmaktadır. Haber, bilgi, düşünce ve kanıların serbest bir şekilde ifade edilmesi kitle iletişim özgürlüğü için vazgeçilmezdir.

Haber, bilgi, düşünce ve kanıları serbestçe yayabilme hakkı; kitle iletişim özgürlüğünün üçüncü boyutudur. Kişiler ulaştıkları haber, bilgi ve kanaatleri serbestçe yayabilir.

Kitle İletişim Özgürlüğünün Kapsamı

Basın Özgürlüğü

Kitle iletişim özgürlüğü, düşünce ve ifade özgürlüğü çerçevesinde ele alındığında, basın özgürlüğü de kitle iletişim özgürlüğünün bir unsuru olarak düşünce ve ifade özgürlüğü içinde değerlendirilmektedir. Bu nedenle basın özgürlüğü denildiğinde aslında düşünce ve ifade özgürlüğünün yansıması olarak düşünülmelidir. Düşünce ve ifade özgürlüğü negatif statü hakları içerisinde yer almaktadır. Basın özgürlüğü de negatif statü hakları içindedir. Negatif statü hakları devlete “dokunmama”, “karışmama” yükümlülüğü yüklemektedir. Basın özgürlüğü de koruyucu bir hak olarak dokunulmayacak ve karışılmayacak bir haktır.

Görsel - İşitsel İletişim Özgürlüğü

Görsel -işitsel iletişim özgürlüğü kitle iletişim özgürlüğünün yazılı basın dışındaki, görüntülü ve sesli iletişim araçları aracılığı ile kullanılması anlamına gelmektedir. Görsel -işitsel kitle iletişim özgürlüğünün muhatabı bireydir. Birey, bu özgürlüğünü kanunlarla tanınmış sınırlar içerisinde dilediği gibi kullanma hakkına sahiptir.

İnternet Özgürlüğü

Bireylerin herhangi bir engel olmaksızın internete erişiminin sağlanması ve internete erişen bireylerin içerik konusunda herhangi bir sınırlamaya tâbi olmamasını ifade eder. Ancak bu özgürlük, kullanıcının diğer kullanıcıların haklarına saygı duyma yükümlülüğünü de içerir. İnternet, coğrafi sınırları ortadan kaldırır; fikirleri sahiplerinin bile önceden öngöremediği noktalara ve kişilere ulaştırır. İnternetin etkin kullanımı katılımcı ve çoğulcu demokrasinin gelişmesine hizmet ederek demokrasinin derinleştirilmesini sağlar. İnternet, diğer tüm hakların etkin olarak kullanımı için önemli bir araçtır ve kolaylaştırıcıdır. İnternet, hem bilgiye eriştirir hem bilgiyi paylaştırır. İnternet, kamuoyunu en güncel şekilde yansıtır ve etkin bir kamu denetimine olanak sağlar.

Kitle İletişim Özgürlüğünün Sınırı

İnsan hak ve özgürlüklerinin sınırsız olması gibi bir durum söz konusu değildir. Hak ve özgürlüklerin sınırsız olması, başkalarının hak ve özgürlüklerinin ihlali sonucunu doğurur. Temel hak ve özgürlükler içerisinde kalan kitle iletişim özgürlüğünün de bir sınırı vardır. Kitle iletişim özgürlüğü sınırsız bir özgürlük değildir ve kendi içinde sınırları olan bir haktır. Bu hakkın bir sınırının olmaması demek, birçok hak ihlalinin doğması anlamına gelir.

Anayasa’da öngörülen sebeplerin haricinde kitle iletişim özgürlüğü sınırlanamaz. Aksi durum kitle iletişim özgürlüğüne müdahale teşkil eder ve temel hak hürriyetlerin kanuna aykırı bir şekilde sınırlanması söz konusu olur. Anayasa’nın 13. maddesinde temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması yönünde genel kural düzenlenmiştir. Maddede temel hak ve özgürlüklerin ancak kanunla ve Anayasa’nın ilgili maddelerinde belirtilen nedenlere dayanılarak sınırlanabileceği öngörülmüştür. Anayasa'nın 26. ve 28. maddelerinde ise hangi nedenlere bağlı olarak ve hangi usule göre hak ve özgürlüklerin sınırlandırılabileceğine yer verilmiştir. Kitle iletişim özgürlüğü de ancak Anayasa’da öngörülen sınırlar dâhilinde sınırlandırılabilir.