Arz Talep Piyasa Dengesi ve Esneklikler

Bu bölümde piyasada karşılıklı olarak alıcı-satıcı rolleri üstlenen iki temel piyasa aktörünün temel davranışlarını ele aldık. Piyasada alıcılar talep, satıcılar ise arz ile temsil edilirler. Belirli bir mal ve hizmet için tanımlandığında talep, bir tüketicinin bir fiyattan satın almak istediği mal miktarını ifade eder. Talep edilen miktar istenilen, bir başka ifadeyle arzulanan, bir durumu ifade eder. Bununla birlikte, satın alma isteğinin gelir ile desteklendiği takdirde talebi oluşturur. Dolayısıyla, satın alma gücü ile desteklenmiş talep aslında efektif taleptir.

Tüketicilerin talep fonksiyonlarının toplamına piyasa talebi demekteyiz. Piyasa talebi her bir fiyat seviyesinden tüm tüketicilerin satın almak istedikleri toplam mal ve hizmet miktarını gösterir. Bir malın talep edilen miktarını belirleyen temel etmenler; malın kendi fiyatı, tüketicinin geliri, zevk ve tercihleri, satın aldığı ikame ve tamamlayıcı malların fiyatları ile toplam tüketici sayısı şeklinde özetlenebilir.

Belirli bir mal ve hizmet için arzı tanımladığımızda, üreticilerin satmak istediği mal miktarı şeklinde söyleyebiliriz. Üreticilerin satmak istedikleri mal miktarını etkileyen temel faktörler ise şunlardır: Malın kendi fiyatı, üretim faktörlerini fiyatları, üretici sayısı (endüstri büyüklüğü), teknolojik gelişmeler ve üreticinin üretebildiği diğer malların fiyatları. Tüm üreticilerin bireysel arz eğrilerinin toplamı piyasa arzının oluşturur.

Talep ve arzın dengeye gelmesi piyasa dengesi olarak adlandırılır. Piyasa dengesinde denge fiyatı oluşur. Denge fiyatı, satıcı ile alıcının anlaştığı, talep edilen miktarın arz edilen miktara eşitlendiği fiyattır. Piyasa dengesi kararlı bir durumu ifade etmesine rağmen, arz veya talepte oluşacak herhangi bir değişme piyasa dengesini de değiştirecek yeni bir denge kurulacaktır.

Bir malın fiyatındaki değişmelerin o malın miktarını etkileme derecesi fiyat esnekliği olarak bilinmektedir. Talebin fiyat esnekliği, piyasa fiyatındaki değişmenin tüketicinin satın alacağı miktarı etkileme derecesidir. Arzın fiyat esnekliği ise, piyasa fiyatındaki değişmenin üreticinin satacağı miktarı etkileme derecesidir.

Talebin gelir esnekliği, tüketicinin gelirinde oluşacak değişmelerin satın alacağı miktarı etkileme derecesidir. Mallar niteliklerine göre gelir değişmelerine tepki verirler. Eğer mal düşük mal ise, gelir artışı karşısında satın alınan miktar azalır. Normal mal ise, gelir artışı ile satın alınan miktar artar.

Talebin ve çapraz esnekliği tüketicinin satın aldığı malların birbirlerine karşı ilişkilerine göre şekillenir. Eğer mallar aynı ihtiyacın karşılanmasında birbirleri yerine kullanılabiliyorlarsa ikame mallardır ve çapraz esneklik pozitif değerler alır. Mallar ihtiyacın tatmininde birlikte kullanılıyorsa tamamlayıcı mallardır ve çapraz esneklik değerleri negatiftir.