İdari Yargıda Dava Çeşitleri -I

İptal Davası

İptal davası, idari yargılama usulüne özgü, bir idari işlemin hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle iptal edilmesi için açılan bir davadır. İdari işlem yetki, sebep, biçim, konu ve maksat olmak üzere beş unsurdan oluşmaktadır. Bunların en az birisinde bir sakatlık varsa işlem hukuka aykırıdır.

İptal Davasının Özellikleri

(1) İptal davasının amacı, idareyi hukuka bağlı kılmaktır.

(2) İptal davası objektif niteliktedir.

(3) İptal davasının konusunu idari işlemler oluşturur.

(4) İptal davasında hukuka uygunluk denetimi yapılır.

(5) İptal davasında sadece işlemin iptali talep edilir.

(6) İptal davasında menfaat ihlali şartı aranır.

(7) İptal kararı, genel etkilidir.

İptal Davasının Konusu

İptal davasının konusunu, kural olarak, idari işlemler oluşturmaktadır. İdari işlem, kişilerin hukuki durumunda bir değişiklik yapan idarenin irade açıklamalarıdır.

İdari işlemin özellikleri:

(1) İdari işlemler tek yanlıdır.

(2) İdari işlemler hukuka uygunluk karinesinden yararlanır.

(3) İdari işlemler icrailik özelliğine sahiptir.

(4) İdari işlemler resen uygulanabilirlik özelliğine sahiptir.

İdari İşlemin İcrai Olması

İdari işlemin, iptal davasına konu olabilmesi için, işlemin icrai olması, yani kişilerin hukuki durumunda bir değişiklik meydana getirmesi gerekir.

İcrai olmayan işlemler iptal davasına konu olamaz: İdare tarafından, tek taraflı olarak yapılmakla beraber, hukuk âleminde bir değişikliğe sebep olamayan işlemlere, icrai olmayan işlemler denir.

Aşağıda belirtilen işlemler icrai nitelikte olmadığından dava konusu edilemezler:

(1) Hazırlık İşlemleri: Hazırlık işlemleri: Mevzuatta nihai işlem yapılmadan önce bazı hazırlık işlemlerinin (tavsiye, teklif gibi) yapılması öngörülebilmektedir.

(2) Bildirici İşlemler: Var olan bir durumun ya da işlemin varlığının kişilere bildirilmesi niteliğindeki (bildirimler, hatırlatmalar, uyarılar gibi) işlemler, hukuki bir netice doğurmadığından icrai nitelikte değildir.

(3) İç işleyişe ilişkin işlemler: Kamu hizmetlerinin düzenli bir şekilde sunulabilmesi için, idarenin kendi iç işleyişine ilişkin kuralları, icrai nitelikte değildir.İptal Davasında Menfaat İhlali Şartı: İptal davasında, genel dava ehliyeti yanında, iptal davasına özgü “menfaat ihlali” şartı da aranmaktadır. Menfaat ihlali davacı ile dava konusunun arasında bir ilgi, alakanın bulunması demektir. Böyle bir ilgi yoksa dava açılamaz. Söz konusu menfaatin meşru, kişisel ve güncel olması gerekmektedir.

İptal Davasında İptal Sebepleri

2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nda, iptal sebepleri idari işlemin unsurlarını esas alarak “yetki, şekil, sebep, konu ve maksat” olarak beşli bir tasnife tabi tutmuştur.

Yetki Yönünden Hukuka Aykırılık: Yetki, bir idari makamın belirli bir işlemi yapabilme, idare adına irade açıklamasında bulunabilme ehliyetidir.

(1) İdare hukukunda, idare adına işlem yapabilme yetkisi hukuk metinleri ile verilir.

(2) Yetkiler yetkili kişi tarafından kullanılmalıdır: Mevzuatta hangi kamu görevlisi veya organ yetkili kılınmışsa, yetkinin onun tarafından kullanılması gerekir.

Yetki Unsurundaki Bazı Sakatlık Hâlleri

(1) Fonksiyon gaspı: Devletin organlarından birinin diğeri yerine işlem yapmasıdır. Örneğin, yasama organının bir ile vali ataması, fonksiyon gaspıdır.

(2) Yetki gaspı: İdare adına işlem yapma yetkisi olmayan bir kişinin işlem yapmasına yetki gaspı denir.

(3) Ağır ve bariz yetki tecavüzü: İşlemin yetkisiz kişi tarafından yapıldığının çok açık olması hâlidir.

Biçim Yönünden Hukuka Aykırılık: Usul kurallarına uyulmaması, işlemi usul yönünden sakatlar ve dava açıldığında iptal edilir.

Usulde paralellik ilkesi: Kanunda aksine bir düzenleme bulunmuyorsa, bir işlemin yapılmasında kullanılan usulün, o işlemin değiştirilmesinde veya ilgasında da kullanılmasına, usulde paralellik ilkesi denilir.

Sebep Yönünden Hukuka Aykırılık: Bir işlem yapılırken idareyi işlem yapmaya iten etkenler işlemin sebebini oluşturur.

İdarenin gösterdiği sebep gerçekte yoksa veya idare mevcut bir sebebi yanlış nitelendirdiyse ya da sebep ile yapılan işlem arasında bir ölçüsüzlük varsa, işlem hukuka aykırı hâle gelir.

Konu Yönünden Hukuka Aykırılık: İdari işlemin doğurduğu hukuki sonuç işlemin konusunu oluşturur. İdari işlemin konu unsurundaki hukuka aykırılıklar muhtelif şekillerde ortaya çıkabilir.

(1) Konunun imkânsız olması: İdari işlemin konusu, fiilen ve hukuken gerçekleştirilebilir olmalıdır. İdari işlemin konusu imkânsız ise, işlem konu bakımından sakattır ve iptali gerekir.

(2) Konunun kanuna aykırı olması: İdari işlemin konusunun anayasa, kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yönetmelik gibi hukuk kurallarına aykırı olması, işlemi konu unsuru bakımından sakatlar.

Maksat Yönünden Hukuka Aykırılık: İşlem yapılırken işlemi yapan kamu görevlisinin gerçekte ulaşmak istediği hedefe işlemin maksat (amaç) unsuru denir.

Yetki saptırması: Amaç unsuru bakımından hukuka aykırılığa “yetki saptırması” da denilir.