Yargılamanın Aşamaları -II

Dava Dilekçesi Üzerinde İlk İnceleme Konuları

İdari Yargılama Usulü Kanunu' nun 14. maddesi, idari yargıda dava açıldığında işin esasına girmeden ilk olarak nelerin inceleneceğini, 15. maddede ise bu ilk inceleme sonunda ne yönde karar verileceğini düzenlemiştir.

Görev ve Yetki

Görev ve yetki, usul hukuku bakımından farklı durumları ifade etmektedir. Görev, bir yargı yerinin dava konusu yönünden (hangi mahkeme) yetkili olmasını, yetki ise yer yönünden (neredeki mahkeme) yetkili olmasını ifade etmektedir.

İdari Yargı Yerlerinin Görevleri

Davaların açılıp görülmesi bakımından Danıştay, idare ve vergi mahkemeleri bulunmaktadır. Görev bakımından idare mahkemeleri, genel görevli mahkemedir.

(1) Danıştay’ın görevine giren konular: İlk derece mahkemesi olarak Danıştay’ın görevine giren konulardan Danıştay Kanunu m. 24 ve sair kanunlarda düzenlenmiştir.

(2) Vergi mahkemelerinin görevine giren konular: Vergi mahkemelerinin görevine giren konular, 2576 sayılı Kanun'un 6. maddesinde belirtilmiştir.

(3) İdare mahkemelerinin görevine giren konular: Danıştay ve vergi mahkemelerinin görevine giren konular dışındaki; (a) İptal davaları, (b) Tam yargı davaları, (c) Tahkim yolu öngörülen imtiyaz sözleşmelerinden doğanlar hariç idari sözleşmelerden doğan davalar.

İdari Yargı Yerlerinde Yetki Kuralları

Usul hukukunda “yetki (selâhiyet)”, bir davanın hangi yerdeki mahkemede açılacağını ifade etmektedir. İdari yargılama usulünde yetki, kamu düzenindendir. Mahkemenin yetkisizliği, davanın her aşamasında, taraflarca ileri sürülebileceği gibi, mahkeme tarafından resen dikkate alınır. İdari yargılama usulünde önce “genel yetki kuralı” sonra da “özel yetki kuralları” düzenlenmiştir. Özel yetki kurallarına girmiyorsa genel yetki kuralı geçerli olur.

İptal Davalarında Yetki

(1) Genel yetki kuralı: Dava konusu işlemi yapan idarenin bulunduğu yer idare mahkemesidir.

(2) Özel yetki kuralları:

(a) Kamu görevlileri ile ilgili davalarda özel yetki kuralları

(b) Taşınmaz ve taşınır mallarda yetki

Tam Yargı Davalarında Yetki

İdarenin işlemlerinden, eylemlerinden veya sözleşmelerinden bir zarar meydana geldiğinde, bu zararların tazmin edilmesi için açılan davalara tam yargı davası denir.

(1) İdari sözleşmelerden doğan tam yargı davalarında yetki

(2) İdari işlemlerden doğan tam yargı davalarında yetki

(3) İdari eylemlerden ve hizmetlerden doğan tam yargı davalarında yetki

(4) Diğer durumlarda yetki

İdari Merci Tecavüzü

İdari yargı yerlerinde dava açılmadan önce, idari bir kuruluşa başvurulması, yasada öngörülmüş ise, bu başvuru yerine getirilmeden, dava açılmasına idari merci tecavüzü denir. İdareye başvuru yapılmadan dava açıldığı anlaşılırsa, yargı yeri davayı reddederek dosyayı başvurulması gereken ilgili idareye gönderir.

Ehliyet

İptal davalarında “menfaat ihlali” şartı, tam yargı davalarında ise “hak ihlali” şartının da var olması gerekmektedir.

(1) İptal davasında menfaat ihlâli şartı: Buradaki menfaat, dava konusu işlem ile davacı arasında bir ilginin bulunması anlamındadır.

(2) Tam Yargı davalarında hak ihlâli şartı: Yani davacının, idarenin bir davranışından zarar görmüş olması gerekir.

Kesin ve Yürütülebilir Bir İşlemin Varlığı

Bu mesele, iptal davalarına ilişkindir. Dava konusu idari işlem kesin ve yürütülmesi gerekli bir işlem olmalıdır. İşlem bu nitelikte değilse dava reddedilecektir. İdarenin etkisiz işlemleri, görüş belirten kararları, danışma kararları, iç yönetim kararları, hazırlık çalışmaları, iptal davasına konu teşkil etmez.

Süre Aşımı

Yargı yeri ilk incelemede, dava açma süresinin geçtiğini tespit ederse, davayı reddeder. Bu şekilde süreden reddedilen dava, tekrar açılamaz.

Genel dava açma süresi: İdari yargılama usulünde genel dava açma süresi, idari davalarda altmış (60), vergi davalarında otuz (30) gündür.

Bireysel nitelikteki idari işlemlere karşı dava açma süresi, işlemin “yazılı bildirimin yapıldığı tarihi izleyen günden” itibaren işlemeye başlar. Düzenleyici işlemlerde dava süresi, ilan (yayınlanma) tarihini izleyen günden itibaren başlar.

Husumet

Husumet davanın kime yöneltileceği, açılan bir idari davada, davalının kim olacağı meselesine ilişkindir. İdari davaların dava dilekçesinde, davalının (hasmın) gösterilmesi gerekmekte ise de, davalının gösterilmemesi ya da yanlış hasma dava açılması, davanın reddi sebebi değildir. Mahkeme doğru hasmı belirleyerek (hasım düzeltme kararı), dava dilekçesini bu hasma tebliğ eder.

Dava Dilekçesinin Usul ve Şekle Uygunluğu

Dava dilekçesinin Kanun' un 3. ve 5. maddelerindeki şartları taşıması gerekir. İlk inceleme aşamasında, dava dilekçesi için öngörülen şartlarda bir eksiklik tespit edilirse, dilekçe reddedilerek bu eksikliklerin giderilmesi için davacıya otuz gün süre verilir. Davacı otuz gün içinde eksiklikleri tamamlayarak dava açarsa, bu dilekçeden harç alınmaz, davaya devam edilir. Bu süre içinde verilen ikinci dilekçede de aynı yanlışlıklar yapılırsa, bu sefer dava reddedilir. Davacı otuz gün içinde yeni dilekçe vermez ise, dava açılmamış sayılır.