Yargılamanın Aşamaları -I

İdari Yargılama Hukukunun Temel Kaynakları

(1) 2575 sayılı Danıştay Kanunu

(2) 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun

(3) 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu

(4) 213 sayılı Vergi Usul Kanunu

(5) 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu

İdari Yargılama Usulünün Özellikleri

(1) Yazılılık ilkesi

(2) Basit ve az masraflı oluşu

(3) Savcılık kurumunun varlığı

(4) Re’sen araştırma ilkesi: Mahkemede davaya ilişkin delillerin toplanması bakımından “taraflarca hazırlama ilkesi” ve “re’sen araştırma ilkesi” şeklinde iki ilke geçerlidir.

Taraflarca hazırlama ilkesi: Dava için gerekli bilgi ve belgelerin toplanması yükümü sadece taraflara verilmiş ise taraflarca hazırlama ilkesinden söz edilir. Hukuk yargılamasında kural olarak taraflarca hazırlama ilkesi kabul edilmiştir. İdari yargıda ise re'sen araştırma ilkesi geçerlidir.

Re’sen araştırma ilkesi: Dava için gerekli bilgi ve belgelerin toplanması yükümü konusunda taraflar yanında mahkeme de yetkili kılınmış ise, re’sen araştırma ilkesinden bahsedilir.

Hâkimin Davaya Bakmaktan Yasaklılığı

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 34. maddesinde, yasaklılık sebepleri sayılmıştır. Yasaklılık sebepleri, kanunda “sayma” yoluyla belirtilmiş olup bunlara yenileri eklenemez.

Hâkimin davaya bakmasının yasak olduğu haller şunlardır

(1) Kendisine ait olan veya doğrudan doğruya ya da dolayısıyla ilgili olduğu dava.

(2) Aralarında evlilik bağı kalksa bile eşinin dava.

(3) Kendisi veya eşinin altsoy veya üstsoyunun davası.

(4) Kendisi ile arasında evlatlık bağı bulunanın davası.

(5) Üçüncü derece de dâhil olmak üzere kan veya kendisini oluşturan evlilik bağı kalksa dahi kayın hısımlığı bulunanların davası.

(6) Nişanlısının davası.

(7) İki taraftan birinin vekili, vasisi, kayyımı veya yasal danışmanı sıfatıyla hareket ettiği dava.

Hâkimin Reddi

Hâkimim reddi sebepleri, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 36. maddesinde düzenlenmiştir. Ancak, ret sebepleri “sayma” yoluyla değil, örnek kabilinden belirtilmiştir.

Hâkimin reddini gerektiren bir sebep varit olduğunda, hâkim kendiliğinden davadan çekilebileceği gibi, taraflar da ret talebinde bulunabilir. Ancak hâkim, kendiliğinden çekilmez ise, taraflardan biri ret talebinde bulununcaya kadar davaya bakmaya devam eder (HMK, m.37).

Dava Dilekçesinde Bulunması Gereken Hususlar

(1) Mahkemenin adı

(2) Taraflar

(3) Davanın konusu

(4) Bildirim tarihi

(5) Davanın sebepleri ve deliller

(6) Sonuç

(7) İmza

(8) Dilekçe nüshaları ve ekleri

Dava Dilekçesinin Verileceği Yerler

(1) Dava açılan mahkeme: Dava hangi mahkemeye açılıyorsa, dava dilekçesi o mahkemeye verilebilir.

(2) İdare veya vergi mahkemesi: Dava, davacının bulunduğu yerden başka bir yerdeki idare mahkemesine açılacak ise, dava dilekçesi davacının bulunduğu yerde idare mahkemesi varsa o mahkemeye, vergi mahkemesi varsa o mahkemeye verilebilir.

(3) Asliye hukuk hâkimliği: Davacının bulunduğu yerde, idare veya vergi mahkemesi yok ise, dava dilekçesi o yerdeki asliye hukuk hakimliğine verilebilir.

(4) Konsolosluklar: Şayet davacı, yabancı ülkede bulunuyorsa, dava dilekçesini veya davaya ilişkin evrakı, bulunduğu ülkedeki Türk konsolosluklarına verilebilir.

Bir Dilekçe İle Birden Fazla İşleme Karşı Dava Açılması

Bir dilekçe ile birden fazla işleme karşı dava açılabilmesi için, şu şartların birlikte gerçekleşmesi gerekir:

(1) Davaya konu olacak işlemler arasında maddi veya hukuki yönden bağlılık ya da sebep- sonuç ilişkisi bulunması.

(2) Aynı yargı yerinin görevli olması.

(3) Süre yönünden uygunluk bulunması

(4) Aynı türden işlemler olması.

(5) Davalının aynı olması.

Bir İşleme Karşı Birlikte Dava Açılması

Özellikle düzenleyici işlemlerde bu durum söz konusu olur. İdari Yargılama Usulü Kanunu' nun 5/2. maddesine göre, birden fazla kişinin bir dilekçe ile dava açabilmesi için şu iki şartın birlikte gerçekleşmesi gerekir:

(1) Davacıların hak veya menfaatlerinde iştirak olacak.

(2) Davaya yol açan maddi veya hukuki sebepler aynı olacak.

DAVANIN AÇILMASI VE SONUÇLARI

(1) Dilekçenin kaydı: Dava, dilekçenin esas defterine kaydının yapıldığı tarihte açılmış sayılır.

(2) Harç veya posta ücretleri: Herhangi bir sebeple harcı veya posta ücreti verilmeden veya eksik harç veya posta ücreti ile dava açılmış olması halinde, otuz gün içinde harcın ve posta ücretinin verilmesi ve tamamlanması hususu ilgiliye tebliğ olunur.

Davanın Açılmasının Sonuçları

(1) Zamanaşımı: Davanın açılmış olmasının doğurduğu en önemli sonuçlarından birisi, dava zaman aşımını kesmesidir.

(2) Derdestlik: Bir davanın, mahkemede görülüyor olmasına “derdestlik” denir. Davanın açılması ile birlikte derdestlik hali de başlar.

(3) Hüküm verme zorunluluğu: Anayasanın 36. maddesinde “hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz” hükmü yer almaktadır.

(4) İddia ve savunmaların sınırlandırılması: İdari Yargılama Usulü Kanununun 16/4. maddesinde “taraflar, sürenin geçmesinden sonra verecekleri savunmalara veya ikinci dilekçelere dayanarak hak iddia edemezler” kuralı, 21. maddesinde de “dilekçeler ve savunmalarla birlikte verilmeyen belgeler, bunların vaktinde ibraz edilmelerine imkân bulunmadığına mahkemece kanaat getirilirse, kabul ve diğer tarafa tebliğ edilir” hükmü yer almaktadır. Bu kurallara bakarak, hukuk yargılamasına göre sınırlı da olsa, idari yargılama usulünde de iddia ve savunmaların sınırlandırıldığını söyleyebiliriz.