Yargı Düzenleri Arasındaki Uyuşmazlıkların Çözümü

Bir hukuk sisteminde birden fazla yargı düzeni (kolu) varsa, bir davanın bu yargı düzenlerinden hangisinde görüleceği konusunda uyuşmazlıkların çıkması muhtemeldir ve bu tür uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Hukuk sistemimizde adli ve idari olmak üzere iki ayrı yargı düzeni bulunmaktadır. Bir davanın bu iki yargı düzeninden hangisinde görüleceği meselesine “uyuşmazlık yargısı” adı verilmektedir. Bu uyuşmazlığı çözmekle görevli mahkemeye de “Uyuşmazlık Mahkemesi” adı verilmektedir.

Uyuşmazlık Mahkemesi

Uyuşmazlık Mahkemesinin İşleyişi

Uyuşmazlık Mahkemesi, vereceği bütün kararların sonuçlarını ilgili Başsavcıya, görev uyuşmazlığının çözülmesi için kendisine başvuran yargı merciine, kararı beklemesi için yazı yazılmış bulunan yargı merciine veya mercilerine uyuşmazlığın çözülmesi için başvurmuş olan kişilere veya makamlara hemen tebliğ eder.

Uyuşmazlık Türleri ve Çözümleri

Kanuna göre Uyuşmazlık Mahkemesi önünde çözüme kavuşturulması gereken dört tür uyuşmazlık bulunmaktadır. Bunlar “olumlu görev uyuşmazlığı çıkarma”, "olumlu görev uyuşmazlığı”, “olumsuz görev uyuşmazlığı” ve “hüküm uyuşmazlığı” şeklinde ifade edilmektedir.

Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarma

Olumlu görev uyuşmazlığı çıkarma, adli veya idari yargı merciinde açılmış olan davada ileri sürülen görev itirazının reddi üzerine ilgili Başsavcı tarafından görev konusunun incelenmesinin Uyuşmazlık Mahkemesinden istenmesidir.

Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarmanın Şartları

(1) Bir davanın açılmış olması

(2) Görevsizlik itirazının yapılması

(3) Görevsizlik itirazının reddedilmiş olması

(4) Esas hakkında karar verilmemiş olması

Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarmanın Sonuçları

(1) Başsavcının yetkisi: Uyuşmazlık Mahkemesine başvurma yetkisi, yargı düzenlerinin başsavcılarına aittir. Davanın tarafları doğrudan Uyuşmazlık Mahkemesine başvuramazlar.

Mahkeme, dilekçeleri ve gerekirse görevsizlik kararını da ekleyerek yetkili başsavcıya iletir.

(2) Uyuşmazlık Mahkemesinin kararı: Uyuşmazlık Mahkemesi incelemeleri sonucunda, görevsizlik itirazını reddeden yargı yerinin görevli olduğu kanaatine ulaşırsa, başsavcının talebini reddeder. Davanın görüldüğü yargı yerinin görevsiz olduğunu tespit ederse, yargı yerince verilen görevlilik kararını kaldırarak, görevli yargı yerini belirler. Uyuşmazlık Mahkemesinin bu kararı kesindir.

Olumlu Görev Uyuşmazlığı

Olumlu görev uyuşmazlığı, farklı yargı kollarına mensup mahkemelerden ikisine tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davaların açılması ve mahkemelerin de kendilerini görevli kabul ederek davaya bakmaya devam etmeleri üzerine ortaya çıkan görev uyuşmazlığının çözümünün Uyuşmazlık Mahkemesinden istenilmesidir.

Olumlu Görev Uyuşmazlığının Şartları

(1) Açılmış iki ayrı davanın bulunması

(2) İki davanın konu, sebep ve taraflarının aynı olması

(3) Her iki mahkemenin görevlilik kararı vermesi

Olumlu görev uyuşmazlığının çözümü olumsuz görev uyuşmazlığı ile aynıdır.

Olumsuz Görev Uyuşmazlığı

Adli veya idari yargı mercilerinden en az ikisinin tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davada kendilerini görevsiz görmeleri ve davayı reddetmeleri durumunda ortaya çıkan uyuşmazlıktır.

Olumsuz Görev Uyuşmazlığının Şartları

(1) İki görevsizlik kararı bulunmalıdır

(2) Mahkemeler ayrı yargı düzenleri içinde yer almalıdır

(3) Görevsizlik kararlarının karşılıklı olması

(4) Görevsizlik kararları kesinleşmelidir

(5) Davalar aynı olmalı

Olumsuz Görev Uyuşmazlığının Çözüm Usulü

Başvuru: Olumsuz görev uyuşmazlığının giderilmesini talep etme yetkisi, davanın taraflarına; ceza davalarında ayrıca ilgili makamlara aittir. Başvuru, son görevsizlik kararını veren yargı yerine bir dilekçe ile yapılır.

Olumsuz görev uyuşmazlığını inceleyen Uyuşmazlık Mahkemesi, görevli bulduğu mahkemenin görevsizlik kararını kaldırır.

Yargı Mercilerinin Uyuşmazlık Mahkemesine Başvurmaları

İlk Derece Mahkemelerinin Başvurusu

Adli ve idari yargı mercilerinden birinin görevsizlik kararı üzerine kendisine gelen bir davayı incelemeye başlayan yargı merci, önceki görevsizlik kararı veren yargı yerini görevli bulursa, ayrıca görevsizlik kararı vermeden, dosyayı doğrudan Uyuşmazlık Mahkemesine gönderir.

(1) Görevsizlik kararı verilmesi

(2) Görevsizlik kararının kesin veya kesinleşmiş olması

(3) Davanın usulüne uygun şekilde açılması

(4) Her iki davanın taraf, konu ve sebebinin aynı olması

(5) İkinci mahkemenin ilk görevsizlik kararı veren mahkemeyi görevli bulması

(6) Dosyanın Uyuşmazlık Mahkemesine gönderilmesi

Temyiz Mercilerinin Başvurusu

(1) Temyiz incelemesi yapan merciinin başvuru yapması

(2) Görevli mahkemenin daha önce Uyuşmazlık Mahkemesince belirlenmemiş olması

(3) Karar veren mahkemenin görevsiz olduğunun düşünülmesi

(4) Esas hakkında karar verilmeden dosyanın Uyuşmazlık Mahkemesine gönderilmesi

Hüküm Uyuşmazlığı

Adli ve idari yargı mercilerinden ikisi tarafından, görevle ilgili olmaksızın kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş, aynı konuya ve sebebe ilişkin, taraflarından en az biri aynı olan ve kararlar arasındaki çelişki yüzünden hakkın yerine getirilmesi olanaksız bulunan” hâllerde hüküm uyuşmazlığından söz edilir.