Türk İdari Yargı Teşkilatı

Danıştay

Danıştayın ilk derece mahkemesi görevleri: Danıştay aşağıda belirtilen davaları ilk derece mahkemesi sıfatıyla görür ve karara bağlar (m.24):

(1) Cumhurbaşkanı kararları.

(2) Cumhurbaşkanınca çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri dışındaki düzenleyici işlemleri.

(3) Bakanlıklar ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemleri.

(4) Danıştay İdari Dairesince veya İdari İşler Kurulunca verilen kararlar üzerine uygulanan eylem ve işlemleri.

(5) Birden çok idare veya vergi mahkemesinin yetki alanına giren işleri.

(6) Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ile bu Kurulun görev alanı ile ilgili Danıştay Başkanlığı işlemlerine karşı açılacak iptal ve tam yargı davaları ile tahkim yolu öngörülmeyen kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan idari davaları.

(7) Danıştay, belediyeler ile il özel idarelerinin seçimle gelen organlarının organlık sıfatlarını kaybetmeleri hakkındaki istemleri.

Ülkemizde idari yargı teşkilatının bugünkü yapısının temeli, 1982 yılından sonraki yasal düzenlemelerle atılmıştır. Daha önce sadece Danıştay şeklinde oluşan idari yargı teşkilatı, bu tarihten sonra Danıştay, bölge idare mahkemeleri ve ilk derece mahkemeleri (idare ve vergi mahkemeleri) şeklinde yapılandırılmıştır.

Danıştay, 1982 Anayasası'nın 155. maddesinde yüksek mahkemeler arasında düzenlenmiştir. Bu hükme göre Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Danıştayın yapısı, görev ve yetkilerine ilişkin huşular ise 1982 tarihli 2575 sayılı Danıştay Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Danıştay; dokuzu dava, biri idari daire olmak üzere on daireden oluşur (m.13/1).

Vergi uyuşmazlıkları ve davalar; Dava dairelerinden Üçüncü, Dördüncü, Yedinci ve Dokuzuncu daireler vergi dava dairesi; diğer dava daireleri ise idari dava dairesi olarak görev yapar (m.27)

Danıştayın Danışmanlık Görevleri

Danıştay, bir ‘yüksek mahkeme’ olması yanında aynı zamanda merkezde en yüksek “danışma ve inceleme” birimidir. Danıştay Kanunu’nun 23. maddesine göre Danıştay; a) kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında düşüncesini bildirir.

Danıştayın Yargısal Görevleri

Danıştayın yargısal görevlerini de “temyiz görevi” ve “ilk derece mahkemesi görevi” olarak ikiye ayırabiliriz.

Danışta’ın temyiz görevi: Danıştay esas olarak bir temyiz merciidir. Kanunda öngörülen davaları temyiz mercii olarak inceler ve karara bağlar. Bu görevleri şu şekilde ifade edebiliriz:

(a) İdare mahkemeleri ile vergi mahkemelerinde verilen nihai kararlardan doğrudan temyize tabi olanları (ivedi yargılamaya tabi davalar ve merkezi sınavlara ilişkin davalar) temyizen inceler.

(b) Bölge idare mahkemelerince verilen ve temyiz yolu açık davalardı temyizen inceler.

Bölge İdare Mahkemeleri

Bölge İdare Mahkemelerinin Görevleri

Bölge idare mahkemelerinin görevlerini şu şekilde belirtebiliriz:

(1) İdare ve vergi mahkemelerince verilen ve istinafa tabi nihai kararları istinaf mercii olarak incelemek ve karara bağlamak (2576 S. K., m.8/a).

(2) Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin olarak karara bağlamak (2576 S. K., m.8/b).

(3) İlk derece mahkemelerince verilen yürütmenin durdurulmasına ilişkin kararlara karşı itiraz mercii görevi (İYUK, m.27/6).

(4) 4483 Sayılı Memurların ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun'un gereğince, soruşturma izinleri ile ilgili kararlara karşı itiraz merciidir.

İdare ve Vergi Mahkemeleri

İdare ve vergi mahkemeleri kural olarak kurul hâlinde çalışır. Ancak kanun bazı durumlarda tek hâkimle de karar verilebileceğini düzenlemiştir.

Tek hâkimle karar verilebilecek konular (2576 SK, m. 7):

(a) Uyuşmazlık miktarı yirmi beş bin Türk lirasını aşmayan ve konusu belli parayı içeren idari işlemlere karşı açılan iptal davaları.

(b) Uyuşmazlık miktarı yirmi beş bin Türk lirasını aşmayan tam yargı davaları.

(c) 2576 sayılı kanunun 6. maddesinin (a) ve (b) bentlerinde belirtilen (vergi davaları) uyuşmazlıklardan kaynaklanan toplam değeri yirmi beş bin Türk lirasını aşmayan davalar.

İdare ve Vergi Mahkemelerinin Görevleri

İdare ve vergi mahkemeleri, idari yargı düzeninde ilk derece mahkemeleridirler (2576 S K, m.1). İdari yargıda idari davalar kural olarak bu mahkemelerde açılır.

İdare mahkemelerinin görevleri (m.5): İdare mahkemeleri, vergi mahkemelerinin görevine giren davalarla ilk derecede Danıştayda çözümlenecek olanlar dışındaki şu davalarda görevlidir:

a) İptal davaları.

b) Tam yargı davaları.

c) Tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklardan hariç, kamu hizmetlerinden birinin yürütülmesi için yapılan idari sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davaları.

Vergi mahkemelerinin görevleri(m.6): Vergi mahkemeleri de şu davalarda görevlidirler:

(a) Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davalar.

(b) (a) bendindeki konularda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'un uygulanmasına ilişkin davalar.

İkaz. İlk derece mahkemelerinin istinafa kapalı kararları: İlk derece mahkemelerince verilen bazı kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf kanun yoluna gidilemez(İYUK m. 45).