İdarenin Malları ve Mal Edinme Yöntemleri

İdarenin malları idare için kamu görevlileri kadar zorunludur. Bir okul idaresinin görevli olduğu eğitim hizmetini yürütebilmesi için öğretmenlerin yanında bir takım kamu malına da sahip olması gerekmektedir.

İdarenin mülkiyetinde bulunan malların hepsine birden "idarenin malları" denir. Bunlardan kamu yararına tahsis edilmiş olanlar kamu mallarını, kamu yararına tahsis edilmemiş olanlar ise idarenin özel mallarını oluşturur.

Kamu malları tahsis biçimine göre üçe ayrılır: Sahipsiz mallar, orta malları, hizmet malları.

Sahipsiz mallar ile orta mallarının kullanımı kural olarak halk tarafından doğrudan ve kolektif kullanım biçimindedir. Bunların özel kullanıma tahsis edilmesi de mümkündür.

Hizmet malları, belli bir kamu hizmetinin görülmesine tahsis edilmiş olan mallardır. Bunlar ya sadece idare tarafından kullanılır ya da halk tarafından dolaylı olarak kullanılırlar.

Kamu mallarının; kolektif kullanımı herkes tarafından kullanılmayı, özel kullanımı ise sadece idare tarafından kullanma izni verilen bir ya da birkaç kişi tarafından kullanılmayı ifade eder.

Kolektif kullanım serbestlik, eşitlik ve bedavalık ilkelerine göre olurken özel kullanım izne bağlılık, geçicilik ve ücretlilik ilkelerine göre olur.

Özel mallar ile idarenin özel mallarına uygulanan özel hukuk kuralları kamu mallarına uygulanmaz.

Kamu malları, özel mülkiyetteki mallar ile idarenin özel mallarından farklı olarak idare hukukuna tabidir. Bu da kamu mallarının devredilememesi, haczedilememesi, kamulaştırılamaması, mali mükellefiyetlerden muaf olması ve özel korumaya tabi olması gibi önemli pratik sonuçlar doğurur.

İdarenin mal edinmesi, olağan ve olağanüstü yöntemler olmak üzere iki türlüdür.

İdarenin birden çok olağan mal edinme yöntemi vardır. Olağan mal edinme yöntemlerini şu şekilde sıralayabiliriz: Kendiliğinden mal edinme, satın alma veya kiralama, bağış veya miras, borçlanma, mali yükümlülükler getirme, bayındırlık faaliyetleri, düzenleme ortaklık payı, devletleştirme ve kamulaştırma.

Yukarıda sayıldığı üzere olağan mal edinme yöntemlerinden biri devletleştirmedir. Devletleştirme kavramının kamulaştırma kavramı ile karıştırılmaması gerekir. İki kavram arasında bir takım farklar vardır.

Kamulaştırma, idarenin olağan mal edinme yollarından biri ve en sık başvurulanıdır. Özel mülkiyetteki bir taşınmazın idarenin mülkiyetine geçirilmesidir.

Kamu yararının gerektirdiği hâllerde idarenin gerçek karşılığını peşin ödemek şartıyla özel mülkiyette bulunan taşınmazları kısmen veya tamamen kamu mülkiyetine geçirmesine kamulaştırma denir.

Kamulaştırma sadece kamu yararı amacıyla yapılır ve mutlaka kanuna dayanması gerekir. Kamulaştırma bedeli, kural olarak nakden ve peşin ödenir.

Kamulaştırma bir idari işlemdir. Yetki, şekil, usül, sebep, konu ve amaç unsurları bakımından idari yargıda hukuka uygunluk denetimine tabidir. Kamulaştırmanın şekli ve usulü 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu'nda ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

İstimval olağan değil olağanüstü mal edinme yöntemi olup kural olarak taşınmaz malları değil taşınır malları ilgilendirir.

İdarenin olağanüstü hâllerde taşınır malları kamu gücüne dayanarak elde etmesine istimval denir.