Sivil Havacılık Hukuku
Havacılık sektörü geliştikçe bu sektöre ait kurallar da gelişmiş; bu kurallarla ilgili özel bir hukuk ihtisas alanı olan sivil havacılık hukuku kavramı ortaya çıkmıştır.
Temel Kavramlar
Sivil havacılık hukuku konusuna giriş yapmadan önce temel kavramları ifade etmek gerekmektedir.
Hukuk ve Uluslararası Hukuk
Hukuk; kabul edilebilir davranışların sınırını çizen, üzerinde bulunduğu topluma ait değerleri taşıyan ve sosyal ilişkilerde kaos çıkmasını engelleyen bir araçtır.
Hukuk işleyişi bakımından genel olarak ikiye ayrılmıştır. Bunlar; kamu hukuku ve özel hukuktur.
Uluslararası hukuk ise devletlere, uluslararası örgütlere, devlet niteliği kazanmamış örgütlenmiş topluluklara ve uluslararası toplumun bütününün genel çıkarlarını ya da paylaştığı değerleri ilgilendiren bireylere ilişkin durumlarda bireylere yönelik kuralları kapsamaktadır.
Havacılık Hukuku
Havacılık faaliyetleri birçok farklı ticari faaliyette olduğu gibi devletlerin gözetiminde gelişmiştir. Hava araçlarının rotalarının oluşturulması ve ticari düzenlemelerinin yapılması da devletler tarafından belirlenmektedir.
ICAO’nun ülkelerin özel hukuk kurallarını uluslararası yaklaşımlarla harmanlaması sonucunda güvenliği, emniyeti artıran bir yaklaşım ortaya çıkmıştır.
ICAO’nun yayınladığı kurallar taraf ülkelerin bu kurallara yönelik yerel kanuni düzenlemeleri sağlamasının ardından uygulanabilmektedir. Başka bir ifadeyle; ICAO bir kural getirdiğinde devletler bu kuralın kendi ülkelerinde uygulanması için hükümranlık hakları gereğince herhangi bir kısıtlama getirebilir.
Ülkemizde havacılık sektöründe yetki veren üst düzey kuruluş Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’dür.
Havacılık hukukunun tam olarak kavranması için bilinmesi gerek en temel kavramlardan birisi de hava sahasıdır. Hava sahası, ulusal hava sahası ve uluslararası hava sahası olarak ikiye ayrılmaktadır. Ulusal hav a sahası, bir devletin sınırları üstündeki hava sahasını belirtmektedir. Mevcut uluslararası hukuka göre, bir devletin hava sahası, bu devletin egemenliği altında bulunan kara ülkesi ile buna bitişik olarak yer alan ülke karasularının üstünde bulunan hava sahasıdır. Bir devletin ulusal hava sahası dışında kalan hava sahası ise uluslararası hava sahasını oluşturmaktadır.
Havacılık Hukuku Tarihsel Gelişimi
29.06.1910 tarihi özel anlamda uluslararası havacılık hukuku konferanslarının başlangıcıdır . Fransa’nın çağrısı ile Dışişleri Bakanlığında Türkiye dahil 20 ülkenin katılımıyla yapıldı.
Konferansta somut adımlar atılamamıştır ancak hava hukukunun uluslar arası platformda düzenlenmesine yönelik olarak ilk diplomatik çaba olması dolayısıyla tarihe geçmiştir.
1919’da yine Fransa’nın başkenti Paris’te bir konferans düzenlenmiştir. Bu konferansın sonucunda Milletler Cemiyeti himayesinde Uluslararası Hava Seyrüseferi Komisyonu (ICAN) kurulmuştur.
1925 yılında yine Fransa’da gerçekleşen toplantıda, havayollarının sorumlulukları incelendi. Bu konferans sonunda özel hukuk oluşturma çalışmaları yapıldı ve sonunda bir protokol ile komite oluşturuldu ve konferansın gözetiminde çalışmasına karar verildi. Bu komitenin adı CITEJA’dır.
Şikago Konferansı
Günümüzde de geçerliliğini koruyan uluslararası havacılık alanında bir Anayasal hükme sahip olan sözleşme çeşitli değişiklik ve güncellemelerle modern havacılığı düzenlemektedir.
Havacılık Hukuku Kaynakları
Havacılık sektörü günümüzde ulusların kendine özgü hukuk kaynaklarıyla kesinlikle yetebileceği bir durum da değildir. Bu nedenle havacılık hukuk kaynakları belirtilirken tüm ülkelerin referans aldığı önemli çok uluslu anlaşmalar ön plana çıkmaktadır.
Uluslararası kaynakları kabul eden ülkeler bu kaynakları referans alarak ulusal hukuk sistemlerine uygun şekilde hukuki altyapıyı hazırlama yükümlülüğündedir.
Dünyada pek çok uluslararası anlaşmaya taraf olan ülkemiz özel havacılık mevzuatını ise ancak 1983 yılında yayımlanan Türk Sivil Havacılık Kanunu ile uygulamaya koymuştur.
Sivil havacılık kanununda somut olaya uygulanacak hüküm bulunmayan hallerde ise sırasıyla, Türkiye’ nin taraf olduğu uluslararası antlaşma hükümleri, bunda da uygulanacak hüküm bulunmayan hâllerde ise T ürk Ticaret Kanunu hükümleri uygulama alanı bulacaktır.
Her ülke ICAO temel dokümanları çerçevesinde kendi ulusal hava sahalarında kullanılacak olan temel kuralları belirleme özgürlüğüne sahiptir. Ancak bu düzenlemeler yapılırken uluslararası hukuk hükümleri dikkate alınmalıdır.
Türk Sivil Havacılık Kanunu
Ülkemizin temel sivil havacılık kurallarını belirlemiş olan Türk Sivil Havacılık Kanunu(TSHK) ise 1983 yılında Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu kanunun uygulanma alanı ise yine daha önce uluslararası anlaşmalarla belirlenmiş olan Türkiye Cumhuriyeti hava sahasıdır.