Endokrin Sistem Hastalıkları

Endokrin sistemin temel fonksiyonu metabolizmayı, sıvı ve elektrolit dengesini, kan basıncını, glikoz -lipid -karbonhidrat -kemik metabolizmaları gibi iç ortam fizyolojisini, büyüme ve gelişmeyi, beslenme ve dış değişkenlere uyum, üreme, seksüel gelişim, yaşlılık ve davranışı düzenlemektir.

Endokrin bezler, hormon adı verilen kimyasal mesajcıları üretip kan dolaşımına salgılayarak uzaktaki hedef organlarına haber gönderir. Hormonlar; kanalsız iç salgı bezlerinde sentez edilen ve kanla taşınarak gittikleri belli hedef doku hücrelerinde etki gösteren organik bileşiklerdir. Hormonlar genel olarak yapısı yönünden protein ve polipepditler, steroidler ve tirozin amino asidi türevleri olarak üç gruba ayrılır. Salgılandıkları beze özgü de sınıflandırılmaktadır.

Hipotalamus Hormonları: Hipotalamusta diğer sinir hücrelerinden farklı olarak hormon üreteren ve hormonları kana verme özellikleri ile tanınan salgıladıkları hormonlara nörohormonlar denir. Bu hormonlar TRH, GnRH, PRH, CRH, GH -RH tır. Ayrıca hipotalamustan, hipofiz hücrelerinin aktivasyonunu engelleyen hormonlarda salınmaktadır. Bu hormonlara “inhibe eden hormonlar” denir.

Hipofiz Hormonları; adenohipofizden GH, ACTH, TSH, FSH, LH, prolaktin ve MSH salgılanır. Nörohipofizden ise oksitosin ve ADH salgılanır.

Tiroid Hormonları; tiroid bezinin folliküler hücrelerinden tironaminler (T3 - T4) olarak adlandırılan iki önemli hormon ve parafolliküler hücrelerinden ise kalsitonin üretir.

Paratiroid bez hormonları; kemik dokusunda kemik yıkımını hızlandırarak kemikten kana kalsiyum geçişini uyarır ve kalsiyumun ince bağırsaklardan emilimi ve böbreklerden geri emilimini artırır.

Adrenal Bez Hormonları; adrenal bezin medulla ve korteks olmak üzere iki kısmı bulunmaktadır. Bu bölümlerden farklı hormonlar salgılanmaktadır. Medulladan katekolaminler adı verilen adrenalin ve noradrenalin salgılanırken korteksten mineralokortikoidler, glikokortikoidler ve androgen salgılanmaktadır.

Pankreas hormonları; insülin, glukagon ve somatostatin hormonu salgılamak pankreasın endokrin fonksiyonudur.

Endokrin sistem hastalıklarında tanılama yaparken hastanın genel görünümü, vücut şekli, yağ dağılımı, büyüme durumu, kilosu, yaşam bulguları değerlendirilir. Vücut kıllarında, tırnaklarda değişme olup olmadığı araştırılır. Hastanın enerji düzeyinde değişiklik ve yorgunluk olup olmadığı, soğuk ve sıcak toleransı, boyunda şişme, ellerde titreme, terleme, idrar değişiklikleri, hafıza kusurları, psikolojik durumu, uyku düzeyinde ve davranışlarında değişiklik olup olmadığı araştırılır. Hipopituitarizm: Hipofiz bezinde üretilen bir veya birden fazla hormonun ya da tüm hormonların yetersizliği sonucu gelişen klinik sendromdur. Belirtiler, eksik olan hormonun eksiklik derecesi ve ortaya çıkış zamanına bağlı olarak değişir. Tedavisinde yetersiz hormon yerine konulmalıdır.

Hiperpitüiterizm: Hipofiz bezinden bir ya da daha fazla hormonun aşırı salgılanmasıdır. GH fazla salgılandığında akromegali ya da jigantizim ortaya çıkmaktadır. Hastalarda yüzde kabalaşma, el, ayak, kol ve bacaklarda büyüme, baş ağrısı, halsizlik, aşırı terleme ve gonadal disfonksiyon görülür. Cerrahi tedavide ilk seçenek olarak düşünülmelidir.

Diyabetes İnsipitus: ADH salınımında yetersizlik sonucu oluşan bir hastalıktır. Aşırı idrar çıkarma, aşırı susama ve aşırı su içme en önemli belirtileridir. Tedavide amaç ADH eksikliğini tamamlamaktır.

Tiroiditler: Tiroidit, tiroid bezinin enflamasyonudur. Viral enfeksiyonlara bağlı olarak tiroid bezinin akut inflamasyonu nedeniyle görülen subakut tiroidit ve kronik tiroidit olmak üzere iki şekilde görülür.

Hipotiroidi: Tiroid hormonu yetersizliği veya nadiren etkisizliği sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Halsizlik, yorgunluk, kilo alma, unutkanlık, cilt kuruluğu, saçlarda dökülme, kabızlık, seste kabalaşma, infertilite, kas ağrıları, depresyon görülebilir. Tedavide T4 preparatı, levotiroksin kullanılır.

Tirotoksikoz/Hipertiroidi: Tiroid hormon yapımının artmasından kaynaklanan tiroid hormon fazlalığıdır. En sık nedeni Graves hastalığıdır. Halsizlik, sinirlilik, konsantre olamama, uykusuzluk, çarpıntı, kilo kaybı, nefes darlığı, sıcağa tahammülsüzlük, iştah artışı, kilo kaybı, kısırlık, terleme, yumuşak dışkılama, ishal ve göz belirtileridir. Tedavide antitiroid ilaç, radyoaktif iyot ve cerrahi tedavi yapılır.

Hipoparatiroidi: PTH salınımında yetersizlik ya da PTH’ a verilen yanıtın bozulması sonucu ortaya çıkan hipokalsemi tablosudur. İletim bozuklukları ve kasılmalar ortaya çıkar. Tedavide oral kalsiyum preparatları verilir. Akut olarak ortaya çıkmışsa hemen intravenöz kalsiyum yapılmalıdır.

Hiperparatiroidizm: PTH salgısının aşırı artışı sonucu kalsiyum fosfat ve kemik metabolizmasının bozulmasıdır. Osteoporoza bağlı kırıklar görülebilir. Hastalarda halsizlik, kas zayıflığı ve çabuk yorulma olur. Neden tümör ise cerrahi olarak çıkarılmalıdır. Genel önlemler yeterli hidrasyon, diüretik kullanımı ve hareketsizlikten kaçınma, kalsiyum alımının sınırlandırılmasıdır.

Adrenal Yetmezlik (Addison Hastalığı): Adrenal korteksten adrenokortikal hormon yapımı yetersizdir. Hastaların hemen tümünde kronik yorgunluk, halsizlik, isteksizlik, iştahsızlık ve kilo kaybı görülmektedir. Tedavide yaklaşım; eksik olanı yerine koymaktır. Tedavide uzun etkili glukokortikoidler ve sentetik bir mineralokortikoid olan fludrokortizon kullanılır.

Cushing Sendromu: Çeşitli sebeplere bağlı olarak gelişen kronik glukokortikoid fazlalığıdır. Obezite, aydede YÜZ ve bufalo hörgücü görüntüsü olur. Kas kuvvetsizliği ve yorgunluk vardır. Tedavi yaklaşımı etiyolojiye göre değişir ve tedavi alternatifleri cerrahi tedavi, radyoterapi ve medikal tedavidir.

Feokromositoma: Adrenal medüllanın kromaffin dokusundan kaynaklanan bir tümördür. ipertansiyon eşliğinde çarpıntı, baş ağrısı ve terleme epizotları vardır. Tedavide cerrahi olarak tümör çıkarılır.

Diabetes Mellitus: İnsülin salınımı, insülin etkisi veya bu faktörlerin her ikisinde de bozukluk nedeniyle ortaya çıkan hiperglisemi ile karakterize kronik metabolik bir hastalıktır. Tip I, Tip II, gestasyonel diyabet ve diğer spesifik tipler olmak üzere sınıflandırılmaktadır. Genel olarak ağız, kuruluğu, çok su içme, sık idrara çıkma, sürekli açlık hissi, yorgunluk gibi yakınmalar vardır. Tedavi tıbbi beslenme tedavisi, fiziksel egzersiz, ilaç tedavisi, bireysel izlem ve diyabet eğitimidir.