Yerşekli Analizleri

Yerkabuğunun yüzeyinde dağ, plato, ova, sırt, yamaç gibi ana ve elemanter pek çok yerşekli bulunmaktadır. Bu şekillerin araştırılması ve özelliklerinin ortaya konulması amacıyla çizim tekniklerine dayalı analizler yapılmaktadır. Bu analizlerin esasını ise yükselti (irtifa), eğim ve yamaç analizleri oluşturmaktadır.

Yükselti analizlerinde birbiriyle aynı ya da farklı yükseltilere sahip alanların özellikleri ortaya konularak karşılaştırmalar yapılmaktadır. Bu doğrultuda hipsografik eğri, hipsografik diyagram, blok sistemi, hipsografoid eğrileri, altimetrik sıklık (yükselti frekansı) grafiği, yükselti frekansı histogramı oluşturulmaktadır. Hipsografik eğrilerle yapılan analizlerde topografyada belli başlı morfolojik üniteler (dağlar, platolar, ovalar) birbirinden ayrılmaktadır. Türkiye'de hipsografik eğrilerle ilgili ilk bilimsel çalışma Tanoğlu tarafından 1947 yılında yapılmıştır. Hipsografik diyagram yardımıyla yükselti kuşaklarının dağılışını bir çırpıda tespit etmek ve karşılaştırma analizleri yapmak mümkündür. Blok sisteminde belirli yükselti kuşakları yatay dikdörtgenlerin üst üste bindirilmesiyle alçak ve yüksek sahalar birbirine göre kıyaslanabilmektedir. Hipsografoid ile yeryüzünün veya yeryüzünde herhangi bir sahanın yükseklik ve derinlik basamaklarını ayrıntı oluşturmadan sade ve genel hatlarıyla gösteren profiller çıkarılmaktadır. Altimetrik sıklık (yükselti frekansı) grafiğiyle belirli yükseklik gruplarının bir grafik üzerinde yansıtılması mümkün olmaktadır. Altimetrik sıklık histogramıyla ise haritadaki ilgili saha eşit büyüklükte küçük karelere bölünerek tepe ve zirveleri seçmek yerine, arazinin her yeri hesaplanan alan içinde yer almaktadır. Histogramların en önemli yanı bu histogramlar sayesinde bir sahada meydana gelen gençleşmelerin (aşınımın yeniden canlanması) niteliğinin anlaşılabilmesidir.

Profil analizleri yerşekillerin tanımlanmasında önemli bir metottur. Belirlenen bir hat üzerinde çıkarılan profil ve profil serilerinden yola çıkarak yerşekilleri hakkında bilgi elde edilmektedir. Bu amaçla dizi profiller, çakıştırılmış profiller, izdüşürülmüş profiller ve bileşik profiller çıkarılmaktadır. Bu yöntemde öncelikle bir profil hattı belirlenerek profil çıkarma işlemine geçilmektedir. Profilleri jeolojik kesitlerle karıştırmamak gerekir. Topografyanın karakterini en doğru şekilde ortaya koyan profiller ancak eşyükselti eğrisi metoduyla hazırlanmış olan topografya haritalarından çıkarılır.

Eğim ve yamaç analizleri yerşekillerinin özelliklerinin belirlenmesinde sıklıkla yapılmaktadır. Eğimin ölçülmesi Teodolit ve Klizimetre adı verilen aletler yardımıyla yapılır. Ayrıca eğim ve yamaç analizleri yapılırken yüzde, binde ve derece cinsinden yamaç eğim hesapları yapılmaktadır. Ortalama yamaç eğimi hesaplarında ise Wentworth, Smith, Raisz ve Henry, yamaç katsayısı, Robinson metodu gibi farklı yöntemlerden yararlanılmaktadır. Bu metotların uygulanması sayesinde düz ve eğimli sahaların birbirinden ayrılması, karşılaştırılması, sınıflandırılması ve böylece topografyanın asli karakterinin ortaya çıkarılması mümkün olmaktadır.