Topografya Haritalarında Yerşekillerinin Gösterilmesi

Yeryüzünün bir bölümü veya tamamının kuşbakışı belirli sembol, çizgi, renk desen gibi unsurlarla küçültülerek bir düzlem üzerinde gösteren haritalardan birisi de topografya haritalarıdır. Genel amaçlı haritalar sınıfında yer alan topografya haritaları eşyükselti eğrileriyle oluşturulmuştur. Eşyükselti eğrilerinin ifade ettiği çeşitli anlamlar bulunmaktadır. Her eğri belirli bir yükseltiyi temsil eder ve çizgi nereden geçiyor ise oraların yükselti değeri aynı demektir.

Topografya haritaları eşyükselti eğrileri yöntemiyle oluşturulan ve kullanım amaçlarına göre çeşitli ölçeklere sahip olan haritalardır. Bu haritalarda ölçek değeri 1/250 000, 1/100 000, 1/50 000 ve 1/25 000 ölçekli olanlar en fazla kullanılan haritalardır. İçinde birçok veri bulunan bu haritalar üzerinde yerşekillerini göstermek amacıyla çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Bunlar içinde tarama, gölgeleme ve eşyükselti eğrisi (izohips) yöntemleri en fazla kullanılan ve günümüzdeki hemen bütün uygulamaların esasını oluşturan yöntemlerdir. Tarama yöntemiyle yerşekillerinin gösterilmesinde ışık kaynağını yukarıda kabul ederek, eşyükselti eğrilerine dik olacak şekilde yukarıdan aşağıya çekilen kısa çizgilerle şeklin unsurları doldurularak şekil gösterilmektedir. Gölgeleme yönteminde ışığın dikey veya belirli bir açıyla topografya haritası üzerine geldiği varsayılarak eğimli yamaçlarda daha sık ve kalın tarama yapılması suretiyle yerşekilleri gösterilmektedir. Gölgelemeye esas kabul edilen aydınlatma çoğunlukla 45° eğik olarak haritanın kuzeybatı köşesinden yapılmış farz edilmektedir. Eşyükselti eğrisi yönteminde ise yerşekilleri belirli bir teknikle çizilen ve yükseltisi aynı olan noktaları birleştiren kapalı eğriler sayesinde gösterilmektedir.

Yerşekillerinin gösterilmesinde eşyükselti eğrisi yöntemi, tarama ve gölgeleme yöntemlerine göre en kullanışlı yöntemdir.

Topografya haritalarında gösterilen yer şekilleri; ana ve elemanter yerşekillerinden meydana gelmektedir. Ana yerşekilleri dağ, ova ve plato gibi büyük şekillerdir. Elemanter yerşekilleri ise ana yerşekillerini tamamlayan her biri ayrı fakat bir başka şeklin devamı niteliğindeki şekil üniteleridir. Elemanter yer şekilleri tepe, boyun, zirve, sırt, çukur, sağrı, vadi, falez, yamaç, eğim kırıklığı , sahanlık, diklik, şev gibi çok sayıda yerşekli biriminden meydana gelmektedir.

Topografya haritalarında yerşekillerinin gösterilmesinde kullanılan metotların esasını bilmek yerşekillerini tanımak için yeterli değildir. Buna ilave olarak yerşekillerinin bilinmesi gerekir. Bu gayeye uygun şekilde asgari düzeyde de olsa jeomorfoloji (yerşekilleri bilimi) öğrenmek gerekmektedir. Mümkünse bir jeomorfoloji uzmanı rehberliğinde arazi tatbikatı etkinliklerine katılmak gerekmektedir