Harita Üzerinden Yapılan Hesaplamalar

Çeşitli amaçlarla harita üzerinde mesafelerin ölçülmesi gerekebilir. Örneğin; bir sahadaki vadi yoğunluğunu, demiryolu uzunluğunu, karayolu sıklığını, eğim kırıklığını, aşınım yüzeylerini tespit etmek, belli noktalar arasındaki katedilecek mesafeleri hesaplamak için haritalar üzerinde ölçümler yapmak gerekir.

Bazen kuş uçuşu olarak iki nokta arasındaki uzaklık hesap edilir. Bu durumda ölçümünü yapmak istediğimiz iki nokta arası cetvelle ölçülür ve çıkan değer ölçekle çarpılır. Böylece noktalar arasındaki uzaklık bulunmuş olur. Fakat mesafe ölçüleri her zaman doğru hatlar üzerinde değil, eğri, girintili, çıkıntılı hatlar üzerinde de yapılabilir. Eğer ölçümü yapılacak hat fazla girintili çıkıntılı değilse, küçük doğru parçalarına bölünerek ölçümler yapılabilir ve daha sonra bu küçük doğruların değerleri toplanarak istenilen uzunluk bulunmuş olur.

Dünya'nın tamamını ya da bir bölgenin bütününü çizecek veya gösterecek kâğıtlar olamayacağına göre, uzunluk ve alanlar gerçeğe nazaran belli bir oranda küçültülürler. İşte bu küçültme oranına ölçek denir.

Ölçek çeşitleri çok olmakla birlikte genelde üç veya dört ana başlık altında incelenir; kesir ölçek, çizgi/doğrusal ölçek, grafik/geometrik ölçek ve yazı ölçektir. Bunlar içerisinde en önemlisi her haritada olması gereken çizgi ölçektir. Çizgi ölçekler ise, kendi içerisinde; basit çizgi ölçek, geometrik/diagonal ölçek ve değişkenli ölçek olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır.

Ölçekler, haritalar üzerinde çok çeşitli ölçümler yapmaya imkan sunan haritanın temel unsurlardan birisidir.

Ölçek; harita üzerinde iki nokta arasındaki uzunluğun gerçek uzunluğa oranını yani gerçek uzunluğun kaç defa küçültülerek haritaya aktarıldığı gösterir

Harita üzerinde uzunluğu bilinen bir unsurun gerçek uzunluğunu bulabilmek için; harita üzerindeki uzunluğun, ölçeğin paydası ile çarpılması gerekir.

Gerçek uzunluğu bilinen bir yerin harita üzerinde ne kadar uzunlukta olduğunu bulmak için; gerçek uzunluğun ölçeğin paydasına bölünmesi gerekir.

Harita üzerinde alan hesaplamaları planimetrik metod, kare metodu, şerit metodu ve geometrik metod gibi yöntemler uygulanarak yapılabilmektedir. Ayrıca harita üzerindeki alanı bilinen bir yerin gerçek alanının bulunması, gerçek alanı bilinen bir yerin harita üzerindeki alanının bulunması ve gerçek alanı ve harita üzerindeki alanı bilinen bir yerin harita ölçeğinin bulunması çeşitli formüllerle kolaylıkla hesaplanabilmektedir.

Eğim, bir yüzeyin yatay düzleme yaptığı açı, ya da iki nokta arasındaki yükseklik farkının yatay uzunluğa oranı olarak tanımlanır. Bir yere ait eğim hesaplaması yine formülleştirilmiş olup %, ‰ ve ° olarak ifade edilmektedir.

Belirli bir alanda çizilecek olan harita için kullanılacak olan uygun bir ölçeğin seçilmesi en önemli konulardan birisidir. Küçültme oranını ifade etmesi ve çok çeşitli hesaplamalara temel oluşturduğu için bir harita üzerinde yer alması gereken önemli öğelerden birisidir. Bu nedenle, ölçeklerin çiziminde çentikler fazla uzun olmamalı, fakat haritanın küçülmesiyle de ortadan kaybolacak şekilde kısa çizilmemelidir. Çizgilerin kalınlığına ve görünürlüğüne dikkat edilmelidir. Harita içerisinde ölçekler genellikle uygun alanlara görünür ve kolay fark edilebilir yerlere konulmalıdır.