Haritanın Temel Unsurları

Haritalardan gerektiği gibi faydalanabilmek ve haritaları okuyabilmek için haritalarda belli unsurların bulunması gerekmektedir. Bunlara genel olarak haritanın temel unsurları veya elemanları denilmektedir.

Harita elemanları haritanın başlığı (ismi), ölçek, lejant (işaretler), yön oku, tarih, koordinat sistemi ve veri kaynağından oluşmaktadır. Bunların biri veya birkaçının eksikliği haritaların okunmasını güçleştirmekte veya kullanıcıları hataya sevk edebilmektedir.

Her haritanın mutlaka başlığı veya ismi olmalıdır. Başlık haritanın neyi ifade ettiğini veya konusunu göstermesi açısından önem taşır.Başlıklar, genellikle harita çerçevesinin üst orta kısmında bulunsa da, duruma göre haritanın altında, yanında veya daha uygun bir yerinde de bulunabilmektedir.

Haritalarda olması gereken bir başka unsur ölçeklerdir. Yeryüzü şekillerinin harita ile gösterilmesinde çeşitli zorluklar bulunmaktadır. Haritalarda arazideki şekillerin gerçek boyutunda kâğıt ortamına aktarılması imkânsızdır. Bu nedenle harita çizimi yapılırken belli oranlarda küçültme yapılır. Haritalarda yapılan bu küçültme oranına ölçek denir. Haritalarda genellikkle kesir ve çizgi ölçekler kullanılmakla birlikte, çizgi ölçeklerin kullanımı tercih edilmelidir.

Harita üzerinde yer alan işaret ve renklerin ifade ettikleri özellikleri açıklamak üzere düzenlenen tablolara lejant denir. Lejant yerine açıklama tabloları, işaretler, referans, anahtar tablosu ve izahlar gibi ifadeler de kullanılabilmektedir. Bu yönüyle lejant kavramına haritanın dili veya haritanın anahtarı da denilebilir. Kullanıcıların haritaları okumasını kolaylaştıran lejant, yani işaretler bölümü haritaların uygun bir yerine konulmalı ve harita üzerinde kullanılan işaretlerin açıklamaları bu alanda gösterilmelidir.

Haritalarda olmazsa olmaz unsurlardan biri de yön okudur. Haritalarda daima kuzeyi gösteren yön oklarını değişik şekillerde göstermek mümkündür. Ancak gerçek kuzey (coğrafi kuzey), manyetik kuzey (pusula kuzeyi) ve harita kuzeyi (grid kuzey) olmak üzere üç ayrı kuzey olup bunların harita üzerinde gösteriliş biçimi farklıdır.

Haritalar üzerinde haritanın basım yılı veya haritada kullanılan bilgilerin tarihi yer almalıdır. Haritalarda bulunması gereken unsurlardan biri de tarihtir. Haritalarda yer alan bilgilerin hangi zamana ait olduğunu gösteren tarih bilgisi haritadan yararlanacaklar için önemli bir husustur. Özellikle kısa süreli değişken bilgilerin gösterildiği özel haritalarda harita üzerinde tarih bilgisine mutlaka yer verilmelidir.

Haritalar, dünya üzerinde bir yerin kâğıt üzerine aktarılmasının sonucu olduklarından haritalar üzerinde koordinat sistemi olarak ifade edilen enlem ve boylam dereceleri yer almalıdır. Koordinatlar bir noktanın belirli bir referans sistemi üzerindeki yerini, konumunu tanımlayan doğrusal ve açısal değerlerdir. Kordinat sistemleri coğrafi koordinat, georef ve grid koordinat sistemi olmak üzere 3'e ayrılmaktadır.

Haritalarda gösterilen bilgilerin güvenirliliğini göstermek için haritalarda veri kaynağının ne olduğu belirtilmelidir. Harita oluştururken kullanılan verilerin doğruluğu kadar, veri kaynağının harita üzerinde gösterilmesi de haritaların güvenirliğini artırmaktadır. Bu nedenle haritalar çizildiğinde yararlanılan kaynak veya kaynakların belirtilmesi gerekmektedir.

Bu temel unsurlar dışında haritalar doğru, noksansız, amaca uygun, açık ve anlaşılabilir, kolay okunabilir ve estetik özelliklere sahip olmalıdır.