Harita ve Harita Çeşitleri

Harita; yeryüzünün tamamı veya bir bölümünün kuş bakışı görünümünün matematiksel yöntemlerle belirli bir oran dahilinde küçültülerek ve üzerine özel işaretler konularak bir düzlem üzerine çizilmiş şekildir. Yapılan bir çizimin harita özelliği gösterebilmesi için;

Çizimin belirli bir ölçek dâhilinde yapılması gerekir: Çünkü, ölçeksiz yapılan çizimler kroki özelliği taşır. Krokiler, ölçek kullanılmadığı için haritalardan ayrılır. Haritalarda ölçeğin belirtilmesi konusunda kesir ve çizgi (grafik) olmak üzere iki temel yöntem vardır. Haritalarda kullanılan ölçek türleri; kesir ölçek, çizgi ölçek ve yazı ile ölçek şeklinde olmak üzere üç şekilde gösterilir.

Kuşbakışı olarak çizilmiş olması: Haritası çizilen alanın en yüksek noktadan görünüşü kuşbakışı şeklinde ifade edilir. Şayet haritalar hazırlanırken zirveden görünüm temin edilemez ise morfolojik şekillerin görünüşlerinde, ebatlarında ve birbirlerine göre mesafelerinde değişmeler olur. Bu nedenle, hem tam tepeden bakılması çizimi yapılacak alanın her tarafının görülmesine hem de farklı bir perspektifle (açıyla) çizilerek resim özelliğinden kurtulmasını dolayısıyla harita niteliği kazanmasını sağlar.

Bir düzleme aktarılmış olması: Dünya şekil itibariyle kutuplardan basık, Ekvator’dan şişkin bir küresel yapıya sahiptir. Bu nedenle küresel yüzeyi düzleme geçirilirken geometrik açıdan birtakım zorlukların yaşanması söz konusudur. Ancak düzleme aktarılmadığında da harita özelliği kazanmaz.

Herhangi bir ortamda belirli bir konuma sahip olan coğrafi (mekânsal) özellikler veya verilerden üretilmiş olması.

Matematiksel kurallara göre oluşturulmuş izdüşüm gösterim olması.

Okuyucunun anlaması için çeşitli renk, işaret veya açıklamalarını (lejant/işaretler) içermesi.

Haritalarla ilgilenen bilim dalına kartografya denir. Kartografya; Latince carta ve graphie sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur. Kartografyanın Türkçe karşılığı harita bilgisi, harita yapımı demektir. Kartografya ile uğraşan kişilere kartograf denir. Kartografya bilimi içerisine topograf, kartograf ve coğrafyacı olarak üç meslek grubu vardır.

Haritalar coğrafyacılar için gerekli olduğu kadar tarihçi, siyaset bilimci, jeolog, denizci, asker, gezgin, turist vs. için de büyük önem taşımaktadır.

Yeryüzündeki detaylar, harita üzerinde semboller ile gösterilir. Bu sembollerin ne anlama geldiği haritanın kenarında gösterilir. Sembollerin ve açıklamalarının bulunduğu ve haritanın okunmasını sağlayan bu kısma, lejant veya işaretler adı verilir.

Haritaların başlıca unsurlarını; haritanın başlığı, ölçek, işaretler (lejant), yön oku (kuzey işareti), tarih, koordinat sistemi ve veri kaynağı oluşturur.

Bu unsurları dikkate alarak çizilen haritalarda aranan özellikler; doğruluk, noksansızlık, amaca uygunluk, açıklık ve anlaşılabilirlik, kolay okunabilirlik, estetikliktir.

Haritalar günümüze kadar bilim adamları, uzmanlar ve bazı kurumlar tarafından kullanılış amaçları ve ölçekleri dikkate alınarak değişik şekillerde sınıflandırılmışlardır. Örneğin; Alman coğrafyacısı Max Eckert GREIFENDORFF kullanım amaçlarına göre haritaları; kara ve deniz haritaları olmak üzere iki sınıfa ayırmıştır.

Yine bir diğer Alman Sebastien FINSTERWALDER amaçlarına göre haritaları; orijinal haritalar, coğrafya haritaları, özel amaçlı haritalar, kadastro haritaları olarak dört grupta toplamıştır.

Herbert LOUIS ise ölçek esasına göre haritaları, topoğrafik plan haritaları, özel topoğrafik haritalar, topoğrafik genel görünüm haritaları, umumi (genel) haritalar, bölge ve memleket haritaları, kıta haritaları olarak 6 şekilde sınıflandırmıştır.

İsviçreli Eduard IMHOF haritaları; planlar, topoğrafik haritalar ve detay haritaları, coğrafya ve genel görünüm haritaları adı altında toplamıştır.

Türk Kara Kuvvetleri tarafından ise haritalar; ölçeklerine, tiplerine, kullanım amaçlarına göre üç şekilde sınıflandırılmıştır.

Diğer taraftan haritaları fonksiyon (konum) ve ölçeklerine göre de sınıflandırmak mümkündür.

Fonksiyonlarına göre haritalar, hazırlanış ve kullanılış amaçlarına göre; genel ve özel haritalar olarak iki gruba ayrılabilir.

Genel haritalar; herhangi bir konuda genel bir bilgi vermek üzere hazırlanmış ve herkesçe rahatlıkla anlaşılabilen haritalardır. Bu tip haritalar arasında; fiziki haritalar, topografya haritaları, siyasi ve idari haritalar, atlaslar, turistik haritalar, duvar haritaları vs. yer alır.

Özel haritalar; konularında uzmanlaşmış kişilerin çizdiği ve yararlandığı haritalardır. Bunlardan bazılarını; klimatik haritalar, jeolojik haritalar, jeomorfolojik haritalar, hidrografik haritalar, toprak haritaları, bitki örtüsü haritaları, nüfus haritaları, ekonomik haritalar, araziden yararlanma haritaları, yerleşme haritaları oluşturur.

Haritaları ölçeklerine göre de sınıflandırmak mümkündür. Bu bağlamda haritalar; büyük ölçekli haritalar, orta ölçekli haritalar ve küçük ölçekli haritalar olarak üçe ayrılır.