Temel Halk Sağlığı ve Demografi

Halk Sağlığı Kavramı

Halk sağlığı çalışmaları toplumun tümünün sağlığını korumayı ve geliştirmeyi amaçlar. Hekimlik mesleği ve halk sağlığı insanlık tarihinin başlangıcından günümüze birçok aşama geçirmiştir. Her bir bulgu farklı birer hastalık olarak değerlendirilirken neden-sonuç ilişkisi kurularak hastalık tanıları konulmuştur. Hastalığa neden olan mikroorganizmaların keşfi, çevrenin insan sağlığına etkisi ve hastalıkların seyrinde kişisel farklılıkların gösterilmesi hekimlik ve halk sağlığı biliminin gelişim aşamaları denilebilir. Asıl dönüm noktası olarak 1948 yılı Dünya Sağlık Örgütü'nün kuruluşu ve çalışmalarıdır. Dünya Sağlık Örgütü, sağlığı hastalığın olmaması değil bedenen ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlamıştır. Hastalık ve sağlık onu etkileyen bileşenlerin sonucudur. Yeni halk sağlığı dönemi, 1978 Alma –Ata bildirgesi ile toplumsal iyilik kavramı gündeme gelmiştir. Alma-Ata Bildirgesi'nin ilkelerinde sağlık hizmetlerinin doğuştan kazanılmış bir hak olduğunu, bu hizmetlerin ayrım yapmadan tüm topluma verilmesinin gerekliliği, sağlık hizmetlerinin sadece hasta bireylere değil sağlam kişilere de götürülmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. Bunların yanı sıra çevre koşullarının kişinin sağlığı üzerine etkileri ve bu hizmetlerin multisektörel yürütülmesi de Alma-ata Bildirgesi'nin ilkelerindendir. 1. Uluslararası Sağlığı Geliştirme Konferansı, (1986 Ottawa Konferansı'nda) sağlığın temel koşullarına vurgu yapmıştır. Ottawa Konferansı'nda; barınma, gelir, gıda, eğitim, hakkaniyet, sosyal adalet, sürekliliği olan kaynaklar, barış ve stabil bir ekosistem sağlığın ön koşulları olarak belirtilmiştir. Bireylerin sağlık içinde olması kamunun görevidir. Ülkelerdeki sağlık sistemleri o toplumun sağlık alanındaki ihtiyaçlarını karşılayabilmelidir. Sağlık hizmetlerinde temel ilke bireylerin hasta olmasını önlemek, yani hastalıktan korumaktır.

Halk sağlığı son yüzyılda basit uygulamalardan çıkmış ve birçok bilim dalından oluşan bir disiplin ve bu bilimin uygulamalarını kapsayan hizmet alanı olmuştur.

Demografi

Sağlık hizmetlerinde başarıya ulaşmak için, hizmet götürülecek toplumun yapısını, yaş ve cinsiyet dağılımını ve riskli grup özelliklerini bilmek gerekir. Toplumun sağlık düzeyi göstergeleri o toplumun sağlık hizmetleri ihtiyacının belirleyicisidir. Aslında toplumun demografik özellikleri, o toplumun nüfusu ve sağlık bakımı arasında gelişen ilişkinin hem belirleyicisi hem de sonucudur. Demografi ve halk sağlığı biliminin ilgilendiği temel birim toplumdur. Doğumlar, ölümler ve göçler sadece nüfusun büyümesini değil aynı zamanda toplumun yaş kompozisyonunu değiştiren unsurlardır. Halk sağlığı programları toplumun yapısını ve süreçlerini de etkiler. Birleşmiş Milletler demografiyi insan nüfusunun büyüklük, yapı ve gelişimi ile genel özeliklerinin miktarsal yönlerini inceleyen bilim dalı olarak tanımlamıştır. Demografi, insan nüfusunun büyüklük, yapı ve dağılım gibi statik konular ile doğurganlık, ölümlülük ve göçler gibi dinamik süreçler üzerinde çalışmaktadır. Demografik açıdan nüfus, bir bölgede belirli bir zaman diliminde yaşayan kişilerin oluşturduğu kitledir.

Demografide Veri Kaynakları

Demografi ye temel teşkil eden veri kaynakları nüfus sayımları, kayıt sistemleri ve demografik araştırmalardır.

Demografik Dönüşüm

Nüfus bilimciler günümüzün gelişmiş ülke nüfuslarının geçmişte gösterdikleri eğilimleri inceleyerek doğurganlığın zaman içinde neden ve nasıl düştüğünü açıklamayı amaçlamışlardır. Demografik geçiş teorisine göre günümüzün gelişmiş ülkelerinde başlangıçta ölümler ve doğumlar yüksekken, bir dizi aşamadan sonra incelenen nüfuslarda her iki nüfus hareketinde de düşme gözlenmiştir. Dönüşümden önce ve sonra nüfus büyümesi yavaştır. Bütün gelişmiş ülkeler demografik dönüşümü yaşamışlardır. Ancak dönüşüm süreci ülkenin deneyim ve koşulları ile farklılık gösterebilir.

Nüfusun Yapısı

Nüfusun yapısını o toplumdaki doğum, ölüm ve göç düzeyleri belirler. Bir toplumda meydana gelen yüksek doğum oranları bir süre sonra doğurgan çağdaki kadın nüfusunda artışa neden olacak, sonuçta doğum sayısı artacaktır. Bu nedenle bir toplumun yaş ve cinsiyet yapısının incelenmesi, o toplumun yaşamsal olayları hakkında yol gösterici olacaktır. Nüfusun yaş ve cinsiyete göre dağılımını gösteren grafiğe Nüfus Piramidi denir.

Sağlık Demografisi, demografinin içeriğinin ve tekniklerinin sağlık konusu ve sağlık davranışına uyarlanması olarak tanımlanabilir.