Tehzîbü’s -Sünne Dönemi

Tehzîbü’s -Sünne dönemi, hicri 4. asır ortalarına kadar meydana getirilmiş olan hadis eserleri üzerinde çeşitli yönlerden; yeniden tasnif, cem, istihrâc, istidrâk, telhis, zevâid, inceleme, şerh, değerlendirme vb. çalışmaların yapıldığı dönemdir.

Tehzîbü’s -Sünne dönemi, hicri 4. asır ortalarından başlayıp günümüze kadar devam eden uzun bir süreci içermektedir.

Tehzîbü’s -Sünne dönemindeki cem çalışmalarında bazı âlimler, Buhârî ve Müslim hadislerini , bazı âlimler Buhârî ve Müslim’in ittifak ettiği hadisleri , bazı âlimler Kütüb- i Sitte hadislerini, bazı âlimler Kütüb- i Sitte ve diğer bazı kitaplardaki hadisleri , bazı âlimler hadislerin tamamını, bazı âlimler ahkâm hadislerini, bazı âlimler, temel hadis kaynaklarındaki ahlak, amellerin faziletleri, zikir -dua ile ilgili hadisleri, bazı âlimler temel hadis kaynaklarından dinin her konusu ile ilgili hadisleri seçerek, bazı âlimler ise hadis kaynaklarındaki mütevâtir hadisleri bir araya toplamışlardır.

Tehzîbü’s -Sünne dönemindeki zevâid çalışmalarının en tanınmış eseri Nûruddîn el -Heysemî’nin (ö. 807/1404) Mecmau’z -Zevâid ve Menbau’l - Fevâid adlı kitabıdır.

Tehzîb döneminde, tasnif veya tehzîb dönemine ait hadis kitaplarını, mükerrer hadisleri ve senedlerini veya hadislerin bir kısmını çıkararak kısaltmak, özetlemek üzere ihtisâr çalışmaları da yapılmıştır.

İstidrâk türünde en önemli çalışma, Hâkim en -Nîsâbûrî’nin el-Müstedrek ale’s -Sahîhayn adlı eseridir.

Hadis ilmi dışındaki tefsir, fıkıh, kelam, tasavvuf, ahlak gibi İslam ilimleri sahasında yazılmış olan kitaplarda geçen hadislerin, temel hadis kaynaklarındaki yerlerinin tesbit edilip, sıhhatleri açısından değerlendirmelerinin yapılmasına Tahrîc denir. Bu türün en önemli çalışması Zeylaî’nin Hanefî fıkhının meşhur kitabı el-Hidâyesi ’ndeki hadislerini tahrîc ettiği Nasbu’r -Râye li Ehâdîsi’l -Hidâye adlı kitabıdır.

Tehzîb döneminde Hz. Peygamber'e ait olmayan mevzû hadislerin bir araya getirilmesi çalışmaları yapılmıştır. Bu türün ilk derli toplu örneği Ebu’l -Ferec İbnü’l -Cevzî’nin Kitâbu’l -Mevzûât’ ıdır.

Tehzîb döneminde halk dilinde hadis diye dolaşan sözlerin hadis olup olmadığını belirtmek maksadıyla da kitaplar yazılmıştır. Bu kitapların en meşhuru, Aclûnî’nin Keşfü’l -Hafâ ve Müzîlü’l -İlbâs amma’ş -Tehara mine’l - Ehâdîs alâ Elsineti’n- Nâs adlı eseridir.

Tehzîb döneminde âlimler genellikle temel hadis kitaplarındaki hadislerin tamamını şerh etmeye çalışmışlardır. Bu türün en önemli kitapları Buhârî üzerine yazılan İbn Hacer'in Fethu'l -Bârî'si ile Aynî'nin Umdetü'l -Kârî'sidir.

Tehzîb döneminde hadislerin ravilerinin güvenilirlik derecelerini biyografileri, isimleri, künyeleri, lakabları, nisbeleri ve vefat tarihlerini belirtmek üzere birçok çalışma yapılmıştır.Tehzîb döneminde derli toplu birçok hadis usulü kitabı yazılmıştır. Bunların en önemlilerinin başında İbnu's -Salâh'ın Ulûmu'l - Hadîs ve Suyûtî'nin Tedrîbu'r -Râvî adlı kitapları gelir. Ayrıca Tâhir el - Cezâirî’nin Tevcîhu’n- Nazar ilâ Usûli’l -Eser ’I, Cemâlüddîn el -Kâsımî’nin Kavâidü’t -Tahdîs min Funûni Mustalahi’l -Hadîs ’I ve Nûruddîn Itr’ın Menhecü’n- Nakd fî Ulûmi’l -Hadîs ’I son dönemde yazılmış önemli usûl kitaplarındandır. Ahmed Nâim’in Sahîh- i Buhârî Muhtasarı Tecrîdi Sarîh Tercemesi ve Şerhi adlı 12 ciltlik kitabının Mukaddimesi yani bu kitabın 1. cildi Türkçe yazılmış ilk hadis usulü kitabı olup Diyanet İşleri Başkanlığınca basılmıştır.