Uçuş Yönetim Sistemleri

Uçuş yönetim sistemi (FMS); uçuş planı, seyrüsefer, performans yönetimi, uçuş rehberliği ve uçuş işlemlerini izlemek için pilotlar tarafından kullanılır. Uçuş yönetim sistemi (FMS), seyrüseferi düzenlemek, yakıt verimliliğini artırmak ve mürettebatın iş yükünü azaltmak için dizayn edilmiştir.

Gerçekte mürettebat el vasıtasıyla uçağı kontrol etmediği tüm zamanlarda uçağın uçması için FMS kumandalarını kullanırlar. FMS kumandaları parmak ucu kontrolü ile gerçekleştirilir.

FSM pilotların yapması gerekli tüm karışık seyrüsefer hesaplamaları dahil; kalkış, düz uçuş ve inişe kadar olan tüm uçuşu kontrol edebilmektedir. Bu sayede pilot; yakıt tüketiminden, rüzgardan ve tahmini uçuş süresinden haberdar olur. En ekonomik uçuş profilini ve gidilecek yere olan en hızlı rotayı seçebilir.

FMS sistemi bir çift bilgisayar (FCC) ve çok fonksiyonlu kontrol ve gösterge birimlerinden (MCDU) oluşur.

FMS sistemi 5 alt sisteme sahiptir. Bunlar; uçuş yönetim bilgisayar sistemi, kontrol gösterge ünitesi, dijital uçuş kontrol sistemi, oto gaz sistemi, atalet referans sistemi ve elektronik uçuş göstergesidir.

FMCS; seyrüsefer, yatay rehberlik (LNAV), dikey rehberlik (VNAV), uçuş planlaması ve uçak performansının fonksiyonlarını yerine getirir.

FMC, büyük ticari yolcu uçaklarında bulunan, yakıt/yolcu kapasitesi gibi bilgilerin yüklenmesi ile birlikte pilota kalkış hızından, hangi saatte hangi yükseklikte hangi koordinatta bulunacağı gibi birçok bilgiyi veren, uçuşu yönetmeyi son derece kolaylaştıran sistemin adıdır.

Uçuş mürettebatı bir uçuş için rota ve dikey performans uçuş plan verilerini girmek amacıyla uçuş yönetim bilgisayar sistemini kullanır. Uçak sensörlerinden girişler ve uçuş planı ile FMCS seyrüsefer, performans, rehberlik fonksiyonlarını yapar.

Uçuş planı, bir hava aracının planlanan uçuşuna dair özel bilgileri sunma işlemidir. Uçuşun IFR veya VFR olmasına bakılmaksızın uçuş planı verilmelidir. Bir uçuş planı; hava aracı tanıtması, uçuş kuralları ve uçuş tipi, hava aracı tipi, sayısı ve türbülans kategorisi, donanım/teçhizat, kalkış meydanı, takoz çekme zamanı, seyir hızı/hızları, seyir seviyesi/seviyeleri, takip edilecek yol, varış meydanı ve toplam uçuş süresi, yedek meydan/meydanlar, yakıt miktarı, toplam kişi sayısı, acil durum ve seyrüsefer teçhizatı gibi bilgileri içermelidir.

Seyrüsefer, bir uçağı pozisyon, yön, zaman ve mesafe çözümleri ile bir yerden ötekine götürme işlemidir. Seyirde yanlamasına seyrüsefer (LNAV), FMC’den LNAV rehberlik çıkışları normal olarak aktif rotayı oluşturan yol noktaları arasındaki büyük daire izidir. FMCS seyrüsefer fonksiyonu enlemesine seyrüsefer, diklemesine seyrüsefer, gerçek seyrüsefer performansı verilerini hesaplayabilir. Uçuşta FMC, uçağın mevcut pozisyonunu hesaplamak seyrüsefer veri tabanından verileri otomatik olarak seçmek ve seyrüsefer radyolarını ayarlamak için kullanılır.

FMC içindeki performans veri tabanı uçak model ve motorları için veriler içerir. Uçuş mürettebatı FMC’ye uçak brüt ağırlığı, seyir irtifası, maliyet endeksi verilerini girer. FMC fonksiyonları hesaplamak için ekonomik hızlar, en iyi uçuş irtifası, alçalma noktasının zirvesi verilerini kullanır. Ortak gösterge sistemi, hedef hızları (target speeds) ve irtifaları gösterir.

Rehberlik alt fonksiyonu, enlemesine ve diklemesine rehberlik fonksiyonları için verileri hesaplayarak DFCS ve A/T sistemlerine rehberlik kumandaları sağlar. FMCS dikey rehberliği için iki alt mod çalışması vardır. Bunlar hava hızı ve yoldur. FMCS’e hesaplamalar yapmak için FMC içinde yüklenmiş verileri ve sensörlerden gelen verileri kullanır.

Uçuş personeli kontrol gösterge ünitesini uçuş verilerini girmek, gösterge ve uçuş modlarını seçmek için kullanır. CDU’nun ana görevi, uçak ve mürettebat arasında arabirim olarak görev yapmaktır. CDU, tamamı manuel kumanda da dahil pilotun değişik derecelerde devreye girmesi ile yarı otomatik veya uçağa tamamen otomatik kumandalar için kullanılır. CDU veri ekranları 5 inç CRT üzerinde görünür. Temel ekran 14 satırdan oluşmaktadır. Oto pilot - uçağın durumunu otomatik olarak kontrol eder. Uçuş yönetici -uçuş ekibine uçağın durumunu manuel olarak kontrol etmek için görsel veri sağlar. Günümüz uçaklarında otomatik uçuş işlemi, genellikle dijital uçuş kontrol sistem ya da otomatik uçuş sistemi olarak adlandırılan sistemler vasıtası ile gerçekleşir. Bu sistemin görevleri oto pilot, uçuş yöneticiliği, yükseklik uyarısı, hız ayarı, mach ayarı “mach= uçak hızının ses hızına oranı”dır.

Otomatik gaz sistemi, mod kontrol paneli, A/T şalteri, CDU girdileri bileşenlerden kaynaklanan mod isteklerine cevap olarak motor çekiş gücünü kontrol eder.

Atalet referans sistem (IRS), kullanıcı sistemlere atalet seyrüsefer bilgisi sağlar. Pozisyon ve konum verilerinin hesaplanmasında IRS birinci kaynaktır.

Elektronik uçuş gösterge sistemi EFIS, uçağın pek çok seyrüsefer sistemi için gösterge sağlar. EFIS tarafından sağlanan göstergeler; yunuslama ve yatış için renkli göstergeler, seyrüsefer haritaları, hava durumu, radyo irtifası, karar yüksekliği ve uçuş yol bilgisidir. EFIS ayrıca; ADF/VOR istikamet ve stall uyarı bilgisi sağlar. Eski sistemlerde bulunan vakum pompaları ve mekanik jiroskopların yerini alan elektronik göstergeler ile ağırlıktan tasarruf edilmiştir.