Haber Yazma Süreci ve Haber Yazım Kuralları

Haber yazma ile ilgili en temel kural metnin basit, somut ve canlı olmasıdır. Haber metni, farklı kültürel düzeydeki insanlar tarafından okunacağı için basit bir dil ile yazılır. Mesleki ya da teknik terimler içeren bilgiler, tüm okuyucuların anlayabileceği bir dil ile aktarılır. Metin aynı zamanda somut olmalıdır. Aktarılan bilgilerle ilgili tereddüt oluşmamalı ve çelişkili anlamlar çıkarılmamalıdır. Haber sürükleyici bir üslupla yazılmalıdır. Bunu sağlamak için canlı ve akıcı bir ifade tarzı ile yazılmış olması gerekir.

Haberin Dili

Haberde nesnel bir kullanılmalıdır. Muhabirler haber yazarken, anlattıkları olay veya olguyu tanımlayan cümleler kurmalıdır. Bu cümleler, her zaman, her yerde, herkes için aynı anlama gelecek sözcük seçimleriyle oluşturmalıdır. Nesnellik haberciliğin temelidir. Habere ilişkin bilginin doğasını dengeli ve eşit bir biçimde kurduğumuz gibi, olayı aktarmada araç olan dili de nesnel biçimde kullanmalıyız. Haberde yargı ve yorum içeren cümleler olmamalıdır. Kullanılması en sakıncalı olan cümle tipi ise çıkarım içeren cümlelerdir. Görünen durumdan yola çıkılarak görünmeyenle ilgili tahminlere yer verilmesi, somutluk ilkelerine de aykırıdır. Nesnel bir dil haberin niteliğini artırır.

Haberin Zamanı

Türkçede haberde iki zaman kipi temel olarak kullanılır. Ciddi haberler –di’li geçmiş zaman kipi kullanılarak yazılır. İnsan öykülerinin anlatıldığı soft haberlerde genellikle şimdiki zaman ( -yor) kipi kullanılır. Haberde halen devam eden olaylar şimdiki zaman, daha sonra meydana gelecek olaylar ise gelecek zaman kipiyle yazılır.

Ancak hiçbir zaman rapor dili, resmi ifade üslubu ile –mektedir, -maktadır, - miştir, -mıştır gibi kipler kullanılmaz. Örneğin “Uçak denize düştü” gibi sıcak gelişmelerin aktarımında veya rutin olayların aktarımında “Meclis bütçeyi görüşmek üzere toplandı” gibi cümlelerde –di’li geçmiş zaman kullanılır. Bir dram veya başarı öyküsünü konu alan soft haberde ise şimdiki zaman veya hikâyesi kullanılır. “Okuma azmiyle her gün yaya olarak 8 kilometre yol gidiyor ve sınavı dereceyle kazanıyordu”.

Haberde Sözcük Seçimi

Haber, herkesin anlayabileceği bir dille yazılmalıdır. Dil canlı bir varlıktır. Zaman içinde ve kuşaktan kuşağa değişim gösterir. Haberin yazıldığı ve okunduğu zaman kesitinde, halkın konuştuğu sözcükler tercih edilmelidir. Artık kullanılmayan eski sözcükleri veya yabancı sözcüklerin yerine üretilmiş ama henüz yerleşmemiş olan karşılıkları kullanmak sakıncalıdır. Argo sözcüklerden ve farklı anlamlara gelebilecek deyim, atasözü gibi yapılardan uzak durmak gerekir. Türkçesi olan bir sözcügün yerine yabancı dildeki karşılıkları kesinlikle kullanılmaladır. Dile uzun zaman önce yerleşmiş yabancı sözcükler kullanılabilir. Akıcı ve zengin bir haber dili kullanabilmek için muhabirlerin dile yakınlığı gereklidir. Bir muhabir, sözcük dağırcılığı geliştirmek, iyi bir ifade ve üslup oluşturbilmek için hem haber hem de diğer yazı türlerinin sıkı bir okuyucusu olmalıdır. Edebi eserleri okumak, dile ilişkin deneyimin artmasını ve sözcüklere olan hakimiyeti artırır.

Haberde Aktarma ve Yüklem

Muhabir tanık olduğu veya çeşitli yollarla edindiği bilgileri üçüncü kişilere aktarır. Haberin cümleleri kaynağa dayandırılır ve özne cümlede mutlaka bulunur. Muhabir bilgileri aktarırken doğrudan alıntı ile veya dolaylı cümlelerle aktarır. Haberde kullanılan çok sayıda yüklem bulunur. Bunların bir bölümü nötr anlam taşırken, bazıları haberin nasıl anlaşılacağına ilişkin vurguları da içerir. Dedi ve söyledi, günlük hayatta da kullanılan doğal ve en yaygın kullanılan haber yüklemleridir. İfade etti, belirtti, bildirdi, açıkladı, anlattı, değindi, üzerinde durdu gibi yüklemler birbirlerinin yerine kullanılabilir. Vurguladı, altını çizdi gibi yüklemlerin kendi anlamlarına uygun yerlerde kullanılması gerekir. “İddia etti, ortaya attı, savundu, ileri sürdü” gibi yüklemler ise muhabirin kaynağa karşı mesafeli olduğunu veya bilginin kesin olmadığını hissettirir.

Haberin İmlası

Haber yazarken özellikle sayılar ve matematiksel işaretlerin yazımında herkes tarafından anlaşılması için harf tercih edilir. Dört ve daha yüksek basamaklı sayılar harfle yazılır. Birden 10’a kadar sayılar rakam veya harf ile yazılabilirken, 10 -999 arasındaki sayılar rakamla yazılır. Bin, milyon, milyar, trilyon, katrilyon gibi büyük ve çok haneli sayılar rakamla yazıldığında okunması karışıklığa neden olabilir.

Haberde kısaltmalar büyük harf ile yazılır ve ilk kullanıldığı yerde bilinmeyen bir kısaltma ise açık hali yazılır. Kısaltmaların arasına nokta konmaz.

İsimler ve unvanlar haberde ilk geçtikleri yerde bütün olarak kullanılır. Daha sonra akıcılığı bozmamak için kısaltılır. Haberin gerektirdiği bağlam açısından gerekli olan unvan kullanılır.

Haberde imla ya da noktalama hatalarının bulunması okuyanın güvenini zedeler. Haber yazan muhabir de temel imla ve noktalama kurallarını bilmelidir.