Haber Üretim Süreci
Haber üretim süreci haber yapan medya kuruluşlarında günlük belirli bir rutin içerisinde gerçekleşmektedir. Haber üretim sürecinin en temel aktörü muhabirlerdir. Muhabirlerin topladığı bilgilere dayanılarak haber metni inşa edilmekte, önem sırasına göre haberler medya gündemi içerisinde kendine yer bulmaktadır.
Haber üretim sürecinde muhabir dışında çeşitli aktörlerden bahsedilebilir. Bu aktörler ulusal çapta yayınlanan ortalama bir gazete için, genel yayın yönetmeni, yazı işleri müdürü, haber müdürü, sayfa sekretlerleri, redaktörlerden oluşmaktadır. Medya kuruluşunun ekonomik gücüne göre bu çekirdek kadroya yeni isimler katılabimekte ya da içlerinden bir kişi bir kaç görevi birden üstlenebilmektedir. Örneğin yerelde yayınlanan bir gazetede haber müdürü, sorumlu yazı işleri müdürü ve imtiyaz sahibi aynı kişi olabilmektedir.
Haber üretim süreci çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. Bu faktörleri temelde 'içsel' ve 'dışsal' olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. İçsel faktörler medya kuruluşunun iç işleyişinin haberin üretim süreci üzerinde etkili olmasıyla ilişkilidir. İçsel faktörleri de 'habercinin kişisel özellikleri' ile 'haber kuruluşundan kaynaklı özellikler' başlıkları altında ikiye ayırmak gerekir. Habercinin kişisel özellikleri haberin şekillenmesinde ve haber söyleminin oluşmasında çok etkilidir. Zira haber denilen metin insan zihninin bir ürünüdür. Habercinin eğitim düseyi, yaşı, cinsiyeti, inanç ve değerleri ile sahiplendiği etik değerler kişilik özelliklerini şekillendiren faktörler olarak haber yazımı üzerinde de etkili olmaktadır. Özellikle bu değişkenler haber söyleminin oluşmasında önemli bir paya sahiptir. Örneğin demokratik değerleri içselleştirmiş bir muhabir ile bu değerlere haber yazarken dikkat etmeyen muhabirin haber yazımı birbirinden farklı olacaktır.
Haber kuruluşundan kaynaklı özelliklerin haber üretim süreci üzerindeki etkisi daha çok makro seviyede gerçekleşmektedir. Kurumsallaşma düzeyi, genel yayın politikası ve eşik bekçileri bu düzeyin önemli başlıkları olarak ortaya çıkmaktadır. Haber üreten yapının ne kadar ve ne ölçüde kurumsallaştığı haber üretim sürecine ve haber diline yansımaktadır. Herhangi bir toplumsal soruna bakış açısı kurumsallaşmış büyük medya organizasyonlarında daha yerel düzeydeki kuruluşa göre farklı olacaktır. Medya organizasyonları büyüdükçe tüm çalışanları kapsayacak şekilde bir takım politikalar geliştirmektedir. Genel yayın politikası olarak tanımlanan bu politikalar bir yandan çalışanlar için ilkesel sınırlar çizerken bir yandan da medya sahibinin çıkarlarının neler olduğuna dair hatırlatmalar yapmaktadır.
Medyada kurumsal düzeyde haber üretim süreci üzerinde etkili olan bir diğer faktör de eşik bekçileridir. Eşik bekçileri medya kuruluşlarında neyin haber değeri olup olmadığını belirlemede hayati bir role sahiptir. Genel yayın yönetmeni, haber müdürleri aynı zamanda birer eşik bekçileridir. Medyada haber havuzunun içine gün içerisinde onlarca haber düşmekte fakat bütün bu haberlerin hepsi okuyucunun önüne çıkamamaktadır. Hangi haberin gazetede nasıl yer alacağına karar veren kişiler olarak eşik bekçileri haber üretim sürecinde stratejik bir öneme sahiptirler.
Haber üretim sürecinde etkili olan dışsal faktörleri ise dört başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar 'resmi haber kaynaklarına bağımlılık olgusu', 'gündem kurma aktörleri', 'hukuksal yapı' ve 'değişen teknoloji'dir. Günümüzde gazetelerde yer alan haberlerin önemli bir kısmı devlet organlarından kaynaklı haberlerdir. Muhabirler resmi devlet kurumlarının görüş ve düşüncelerinin kamuoyuna ulaşmasında aracılık vazifesi görmek durumunda kalmaktadırlar.
Resmi haber kaynaklarına bağlı kalarak haber yazmak konu ve sorunların kamuoyu önünde tartışılmadan tek taraflı bir bakış açısı ile karşılık bulmasına neden olmaktadır.
Haber üretim süreci üzerinde medya organizasyonu dışında etkili olmaya çalışan kişi ve kurumlardan söz edilebilir. Gündem kurma aktörleri denilen bu kişi ve gruplar medyanın haber üretim süreci üzerinde daha çok dolaylı yollardan etkili olmaya çalışırlar. Sivil toplum örgütleri, baskı grupları, siyasi liderler, sanatçılar vb. medyanın gündeminin oluşmasında dolayısıyla da haber üretim süreci üzerinde etkili olan gündem kurma aktörleridir.
Bir ülkenin medyasının içinde faaliyet gösterdiği hukuki düzen de haber üretim sürecini etkiler. Basın hukuku hangi olay nasıl haber yapılırsa suç oluşturur şeklinde sınırlar çizerek haber üretimini etkiler.
Son olarak teknoloji haber üretimini etkileyen bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Hızla değişen teknoloji haber üretimini ve tüketimini önemli oranda değiştirmiştir. Değişen teknolojiye ayak uyduramayan haber kuruluşları ya kapanmakta ya da el değiştirmektedir. Uluslararası faaliyet gösteren yayın devleri çeşitli ülkelerde yaptıkları satın almalarla medya sektörünün yeni oyuncuları olmaktadır. Bu değişimler haber üretimine de yansımaktadır. Tekonoloji dünyanın pek çok yerinden anlık bilgiler almayı ve alınan bilgileri okuyucu ya da izleyici/dinleyici ile hızlı bir şekilde paylaşabilmeyi mümkün kılmıştır.