Haber ve Haberin Yapısı

Haberin Kökeni ve Haber Kavramı

Haber nedir? Bu soruya yanıt olarak tarih boyunca çok sayıda tanım yapılmış olsa da tüm zamanları ve tüm farklı bakış açılarını kapsayan evrensel bir tanıma ulaşmak haâlen güç. Bu nedenle “haber” kavramını farklı bağlamlara oturtarak bir tanım geliştirmek yararlıdır; ancak en önemlisi haberi, insanın varlığının ayrılmaz bir parçası olarak, tarihsel evrim sürecimize eşlik eden bir kavram olarak görmek gerekir. Çünkü günümüzde haber üretimi ve dağıtımı profesyonel kodlarla yapılan bir meslek olarak görülmekle birlikte, aslında haberin kökeni profesyonelleşmeden çok daha eskilere dayanmaktadır.

Toplumsal değişimler, ticaret ve savaşlar gibi gelişmeler insanın habere olan ihtiyacını arttırmış ve giderek haberin profesyonel olarak üretilen bir meta olarak şekillenmesini sağlamıştır. İlk gazeteler yayıma başladıktan sonra gazete ve gazetecilik hızlı bir gelişim gösterdi.

Kökenleri bu kadar eskiye dayanan ve toplumların evrimiyle paralel olarak gelişen haber kavramına nasıl bir tanım getirilebilir? Basit bir tanım haberi “dikkat çekici ya da alışılmadık olan, güncel bir olay, olgu ya da etkinlik” olarak betimlerken; başka bir tanıma göre “haber, bir gazetede düzenli olarak yer alan, yeni gelişen olaylar hakkındaki bilgilerdir” şeklinde tasvir edilebilir.

Görüleceği üzere, haber henüz gerçekleşmiş, yeni bir olguyla ilgili olmalıdır. Ayrıca haber konusu, alışılmadık ya da dikkat çekici olmalıdır. Ancak bu temel özellikler haberin yapısını oluşturmak için yeterli değildir. Haber, aynı zamanda gerçeklere dayanmalıdır, yani dedikodu ya da söylentiler haber olamaz. Gerçek de olsa birtakım bilgilerin haber olarak düşünülebilmesi için yeni (taze) olması ve çoğu insanı ilgilendiren bir konuyla ilgili olması gerekir. Bu bağlamda denilebilir ki, 'haber, geniş bir okuyucu/izleyici/dinleyici kitlesi için ilgi çekici olan, güncel, gerçeklere dayalı bilgilerdir.'

Haber Öğeleri ve İlgi Çekici Haber Yazımı

Haberin öğelerini oluşturan beş temel özellikten bahsetmek mümkündür. Haber metni güncel, doğru, objektif, dengeli, özlü ve açık olmak zorundadır.

Haberin güncel, doğru, nesnel, dengeli, açık ve özlü olmasının yanı sıra, gazetecinin bir başka sorumluluğu, haber konusu olayların ilgi çekici olduğundan emin olmaktır. Bunu sağlamak üzere, haberde bulunması gereken birtakım standart öğeler vardır. Bunlara aynı zamanda haber değerleri denilir. Okuyucu/izleyici ya da dinleyici kitlesi için haberi ilgi çekici kılan birçok unsur ya da haber değeri vardır; bunların arasında en yaygın olanları ise zamanlılık, yakınlık, sonuç (netice), önemlilik, dramatiklik, tuhaflık, duygusallık ve çatışmadır.

Her gün gazetelerde ve internet sitelerinde okuduğumuz, televizyonlarda izlediğimiz, radyolarda dinlediğimiz haberler nasıl seçilmiştir? Daha kısaca ifade edilecek olursa, neler haber olur? Aslında hemen her şey haber olabilir; yaşama, topluma ve hatta tüm evrene dair bir olay, bir olgu, bir gelişme, bir etkinlik, bir fikir eğer insanları etkiliyor, ilgi çekiyorsa haber olabilir. Haber metninin yazımında birtakım kurallar geçerlidir. Bununla birlikte haberi ilgi çekici kılmanın yollarından biri de habere uygun bir başlık koymaktır. Aynı haber metni gibi haber başlığı yazmak için de bazı temel kurallara uyulabilir.

Bir haber için başlık oluşturmak için en basit yollarından biri ilk önce, hikâye hakkında gerçekten ne olduğunu sormak ve haberdeki hikâyeyi 5N ve 1K bileşenlerine yerleştirmektir.

Bu bileşenlerle başlayan başlıkları kullanmaya ek olarak, bir haber başlığını ilgi çekici farklı yolları da vardır. Örneğin, farklı dil bilgisel başlıkları kullanmak mümkündür:

Başarılı muhabirler haber yazımında gerekli kurallara uymak ve haberde ilgi çekici kılacak öğelere yer vermek kadar, haberin belirli bir karaktere, özel ve özgün yana sahip olmasını isterler. Bu bakımdan haberlere olabildiğince özgün bir yapı kazandırarak haberi “özel haber” olarak kaleme almak okuyucu/izleyici/dinleyicilerin ilgisini daha fazla çekecektir.

Haberleri derinleştirmek ve onları özel haber olarak değerlendirmeye imkân sağlamak için öne çıkarılabilecek farklı karakteristik özellikler olabilir. Bunları kısaca şöyle saymak mümkündür: Öyküsel özellikler, Yorumsal özellikler, Kişilik özellikleri, Röportaj özelliği, Duygusal özellik.

Görüleceği üzere, haberin kuru bir “havadis aktarımından” daha karmaşık olan ve düzenlemesi çaba gerektiren yapısal birtakım özellikleri vardır.

Haberde Nesnellik

Bir medya kuruluşunun temel sorumluluğu, haber, bilgi ve düşünceyi paylaşarak topluma hizmet etmektir. Bu hizmet, yayınların okuyucu/izleyici/dinleyiciler nezdinde güvenilirliğini koruyacak şekilde yapılmalıdır. Güvenilirlik, aslında halkın bir medya kuruluşunun verdiği bilgilere olan güvenidir ve doğruluk, nesnellik (tarafsızlık) ve adilliğin daima gözetilmesi yoluyla kazanılır.

Nesnelliği sağlamak için en temel kural, haberi aktarırken olayda tam olarak neler olduğunu ve insanların tam olarak neler söylediklerini bildirmektir, ardından okuyucuların o olay, olgu ya da sözlere dair kendi fikirlerini oluşturmasına izin vermek gerekir.

Öte yandan özellikle kitle iletişim alanına eleştirel olarak yaklaşan bazı kuramsal görüşler, haberde tam ve saf bir nesnelliğin teorik olarak mümkün olmadığını vurgulamaktadır. Haber metninin oluşturulması, dil aracılığıyla kurgulanan bir inşa süreci olarak görüldüğü için bu metni yaratan kişi ve kurumun kendi görüşlerinden tamamen soyutlanamayacağı savunulur.

Sonuç olarak, gerçekten de eleştirilen hususlar bakımından haberde saf bir nesnelliğin sağlanması zor görünmektedir. Haberde nesnellik bakımından sağlanması mümkün olmayan mesleki prensipleri “dengelilik” unsurunu gözeterek uygulamak ve habere konu olan tüm tarafların görüşlerini mutlaka eşit, adil ve eşzamanlı olarak yansıtarak haberin tüm taraflara aynı mesafede kalmasını sağlamak mümkündür.