Eşyanın Menşei ve Gümrük Kıymeti
Eşyanın menşei, ekonomik olarak hangi ülkeye ait olduğunu belirler. Eşyanın kıymeti ise Gümrük Yönetmeliği'mizde belirtildiği gibi, eşyanın satışa esas olan bedeldir.
Menşe kavramı uluslararası ticarette önem arz eden ve üzerinde çokça durulan bir konudur. Gümrük vergileri hesaplanırken ve dış ticarette kullanılan kısıtlamalar ürünün menşeine göre belirlenir. Örneğin; kota , anti damping vb.
Değişik devletlerden gelen ürünlerin uygulamada farklı süreçlere tabi olması, menşe kurallarına ihtiyacın doğmasına sebebiyet vermiştir. Örneğin; Avrupa Gümrük Birliği'nden Türkiye’ye ithal edilen ürünlerden gümrük vergisi alınmazken Çin'den gelen ürünler gümrük vergisine tabidir. Bu konuda ifade edilebilecek iki önemli kavram söz konusu:
- Tercihli menşe
- Tercihsiz menşe
Tercihli olmayan menşe eşyanın yalnızca ekonomik ( İktisadi) milliyetini ifade eder. Eşyanın serbest dolaşıma girişi esnasında herhangi bir fayda sağlamaz. Eşyanın tercihli olmayan menşei "menşe şahadetnamesi" ile kanıtlanmaktadır.
Tercihli menşe, istenilen tarife kurallarından yararlandırılmak için eşyaya uygulanan menşe kuralları olarak adlandırılabilir.
Birbirleri ile serbest ticaret anlaşması imzalayan ülkelerin kendi aralarında yaptıkları ticarette tercihli menşe kuralları yürürlüğe girer.
Eşyanın tercihli menşei, menşe ispat belgeleri ile ticarete konu olmaktadır.
Tercihli eşya menşe ispat belgeleri, EUR.1, EUR- MED ve Form A, menşe ispat belgeleridir.
Eşyanın Tercihli Olmayan Menşei
Bütünüyle Türk menşeli eşya ve aramızda herhangi bir anlaşma olmayan ülkeler arasında yaptığımız işlemlerde tercihli olmayan menşe söz konusudur. Menşe, bir ürünün finansal milliyeti olarak tanımlanabilir. Nasıl ki kişilerin doğdukları yer kimliklerinde yer alıyorsa eşyaların üretildiği ya da elde edildiği yer de buna ait belgelerde yer almak zorundadır.
Serbest ticaret anlaşması yapmadığımız ülkerde geçerli olan bir süreçtir. Eşyanın tercihsiz menşei eşyaya herhanki bir imtiyaz vermeyen ve gümrük süreçlerinde var olan vergi indirimlerinden faydalanmayan eşyadır. Ayrıca bu eşyaya ticaret politikaları da tatbik edilir.
Eşyanın Tercihli Menşei
Aramızda anlaşma olan ülkelerle yaptığımız işlemlerde eşyanın tercihli menşei söz konusudur. Karşılıklı yapılan uluslararası sözleşmeler neticesinde fayda sağlanılmasına ve indirimli vergi oranları ile ticaret yapılmasına olanak sağlanır. Günümüzde uluslararası rekabetin had safhada olduğu bir süreçte, tercihli menşeli ürünlerin kullanılması karlılığı artıracak ve firmaları rekabette daha güçlü hâle getirecektir.
Eşyanın tercihli menşei Gümrük Kanunu'muzun 22. maddesinde ifade edilmişti .15. maddede belirtilen tercihli tarife uygulamalarından yararlandırılmak istenen eşyanın tercihli menşe kuralları:
Menşe Kümülasyonu
Aralarında bir serbest ticaret sahası yaratan bir anlaşmaya taraf olan veya bu anlaşmalara dayanan bir sisteme dâhil olan ülkelerin birbirleri menşeli girdilerden sınır olmadan faydalanılmasını sağlayan bir sistemdir. Girdilerin o ülke menşe statüsünü kazanabilmesi için yeterli işçilik veya işlemlere tabi tutulmasına gerek kalmaz.
Türkiye’nin dâhil olduğu menşe kümülasyonu sistemleri: Türkiye, hâlihazırda iki ayrı çapraz menşe kümülasyonu sistemine taraf bulunmaktadır.
Eşyanın Gümrük Kıymeti
Gümrük kıymeti dış ticarette gümrük tarifesi ya da eşyanın menşei gibi çok önemli konulardan birisidir. Gümrük vergi matrahını bire bir etkileyen bir konu olduğu için ayrıca önem ihtiva eder. Eksik kıymet beyanında hâli ile eksik vergi ödeneceğinde, devletin bir gelir kaybı söz konusu olacak.
Yukarıdaki açıklamalarda önemi anlatılan kıymat konusu, hem firmaların hem de gümrük idarelerinin önemsediği ve üzerinde hassasiyetle çalışma yapılması gereken bir konudur.
Gümrük kıymetinin belirlenmesindeki amaç, gümrük vergilerinin eksiksiz toplanabilmesidir. Bu şekilde, devletin en önemli gelir kaynaklarından birisi olan gümrük vergileri bir kayba sebep olunmadan toplanır.
Eşyanın gümrük kıymeti, satış bedeli yöntemi, aynı eşyanın satış bedeli yöntemi, benzer eşyanın satış bedeli yöntemi, indirgeme yöntemi, hesaplanmış kıymet yöntemi son yötemin sıra dâhilinde uygulanması ile belirlenir.
Teamülen eşyanın gümrük kıymeti, bir önceki yöntemle belirlendiği müddetce bir sonraki yöntem uygulanmaz. Bu süreçte beyan sahibi yazılı talepte bulunursa ve gümrük idaresi de uygun görürse indirgeme yöntemi ile hesaplanmış kıymet yöntemi uygulama sırasında yer değiştirilebilir.
Ülkemizde eşyanın veya ürünün gümrük kıymetinin hukuki dayanağı Gümrük Kanunu'nun kıymetle ilgili maddeleridir. Bu maddeler kanunun 23 ile 31. maddeleri arasında, yönetmeliğin de 45 ile 50. maddeleri arasında belirtilmiştir
Eşyanın gümrük kıymeti, Gümrük Tarifesi'nin ve eşya ticaretine ilişkin belirli konularda getirilen tarife dışı düzenlemelerin uygulanması amacıyla, bu bölümde yer alan hükümler çerçevesinde belirlenen kıymettir.
İthal eşyasının gümrük kıymeti, eşyanın satış bedelidir. Satış bedeli, Türkiye'ye ihraç amacıyla yapılan satışta 27 ve 28. maddelere göre gerekli düzeltmelerin de yapıldığı, fiilen ödenen veya ödenecek fiyattır.