Çukur Baskı
Çukur Baskının Tarihi Gelişimi
Her ne kadar eski örnekeleri varsa da sanatsal olarak ilk çukur baskı resimlere Rönesans Döneminde Avrupa'da raslanmıştır. Matbaanın bulunması ile birlikte baskı resim yapma işi de hız kazanmış, bu dumum daha çok baskı yapabilme adına yeni tekniklerin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Alman sanatçı Dürer ahşabın ve metalin oyulmasında ustalaşmış, Hollandalı sanatçı Rembrant asitli oyma işleminde, İspanyol sanatçı Goya ise aquatinta tekniğinin kullanılmasında önemli adımlar atmıştır. 20.yüzyılda en önemli gelişme Atölye 17'de Hayter'in viskozite gibi modern ve yeni teknikleri geliştirmesi ve Avrupa, hatta Türkiye'den giden sanatçıların bu yeni teknikleri öğrenemesi ve oldukları çalışma yerlerinde etraflarına da öğretmeleriile yaşanmıştır. Böylece modern teknikler gelişmeye başlamıştır.
Çukur Baskının Türkiye'deki Gelişimi
Türkiye'de çukur baskı 20. yüzyılın başlarında sanat okullarında ders olarak verilmiş, yurt dışında eğitim alan ve yurda dönünce bu okullarda hocalık yapan sanatçılar tarafından yayılmıştır. Günümüzde 200'e varan üniversitede, liselerde ve serbest atölyelerde çukur baskı teknikleri yapılmakta, önemli yarışmalar ve sergiler düzenlenmektedir.
Çukur Baskı Teknikleri
Çukur baskı teknikleri genelde ikiye ayrılır.
Kuru Kazı (Dry Point) Tekniklerİ
El ile tutulan ve oyma işine yarayan aletlerle yapılan çukur baskı tekniklerine genel olarak kuru kazı denir.
Çelik kalem (burin) ile oyma,
Rönesans döneminden beri kullanılan burin aleti ile oyma tekniği geçmiş yüzyılların kitap basımında, portre yapımında, tarihi olayların ve yerlerin resmedilmesinde en çok kullanılan teknik olmuştur.
Sivri uç, tığ kalemle oyma
Sivri uç veya tığ kalemle oyma tekniği kuru kazıda desene en yakın değerleri veren tekniktir. Bu teknikte levhanın yüzeyinde oluşan çapakların etrafındaki boyalar da resme dahil olur.
Mezotint, dişli kalem (siyah tarz) ile oyma
Mezotint tekniği bir kalıbı önce simsiyah yapacak kadar çoklu uçlu beşik aleti ile oymak ve sonra da ezme ve kazıma alerleri ile üzerinde açık alanlar elde etmek sureti ile yapılır. Klasik dönemde özellikle saray portrelerinde çokça kullanılmıştır.
Kalburlama, noktalama (crible) ile oyma
Kalburlama tekniğinde çekiç ve çivi kullanılır ve çok sayıda çukurlar elde edilir. Levhanın yüksekte kalan yerlerinde değil de, çukurlara boya verilip baskı alınınca çukur baskı yapılmış olur.
Elektrikli motorlu aletlerle oyma
Günümüzde elektirkli ve şarzlı aletler ile de çukur oyma yapılmaktadır. Farlklı tarzda ve çok sayıda değiştirilebilir parça ile satılan elektrikli motorlar, çukur baskı çslışmak isteyenlere kendi malzemelerinden de yeni teknik fikirler ürettirebilmektedir.
Asitli Teknikler
Asit yardımı ile yapılan çukur baskı tekniklerine genel olarak asitli teknikler denir.
Asitli oyma (etching)
En çok kullanılan tekniktir. Levhanın yüzeyi vernik ile kapatılır ve çizim aletleri ile çalışma yapılır, asit çizilen vernik arasından çinkoyu çökertir ve kalıp oluşur. Sonra boya verme işlemi ve ardından baskı işlemi yapılarak teknik tamamlanır.
Yumuşak vernik
Levhanın üzerine sıcakta eritilmiş iç yağı ya da bal mumu sürülür ve donunca mum alevi ile islendirilir. koyulan yüzeye çok hassas çizgiler ve tonlar çalışılabilir, asitleme işleminden sonra boya verilerek baskısı alınır.
Aquatinta (tozlama, reçine)
Aquatinta tekniği asitli oymadan sonra en çok kullanılan çukur baskı tekniğidir. Aquatinta için levha tozlama dolabına koyulur ve üzerine reçineler gelir. İspirto alevi ile reçineleri eritilerek levhaya yapıştırılır ve asitleme işlemine geçilir. Asitleme bitince boya verilir ve baskı alınır. Bu teknik resimde en geniş ve kademeli leke değerlerini oluşturur.
Aquatintalı mezotinta tekniği ile oyma
Bu teknikte önce levha aquatinta tekniği ile siyah hale getiriliyor ve sonra ezerek açık alanlara ulaşılıyor. Mezotinta yapımının zorluğuna karşın günümüzde bu teknik kullanılmaktadır.
Şekerli Çini
Şeker ve çini mürekkebi karıştırılarak levha üerinde fırça ile resim yapılır ve üzeri ince vernik ile kapatılır. Sonra sıcak suda bekletilerek şekerli çini olan alanlar açılır, levha asitlemeye tabi tutulur, sonra boya verilir ve baskısı alınır.
Doku aktararak çukur baskı
Kuş tüyü, tül, yaprak gibi malzemelerin dokusu levhaya aktarılır ve asitleme yolu ile levhada izleri oluşturulur, sonra baskısı alınır. Bu teknikle yapılan baskılar oldukça ilgi görmetkedir.
Derin oyma
Kalın levhalar üzerinde sert asit yolu ile derin ve geniş alanlar oluşturulur. Baskılarda kalın konturlar görülür.
Viskozite (tek plakalı renkli çukur baskı)
Tek kalıpta çok renkli çukur baskı yapma tekniğidir. Büyük merdaneler ile farlı yağ oranlarındaki boyalar sıra ile levha üzerinde yürütülür ve yağ farkından dolayı renkler birini kapatmayıp boş alanlara temas ederler. Baskı yapıldığında tek kalıp üzerinden çok renkli bir resim elde edilmiş olur.
Çok kalıplı gravür
Çok kalıp bir arada kulalnılarak tek bir resim elde edilebilir. Bu teknikte sanatçı bir resim için iki kalıp çalışır. Kalıbın birinde soğuk renkler, diğerinde sıcak renkler yer alır ve baskı aşamasında iki kalıp da tek kağıda basılır. Böylece iki rengin tonları bir arada buluşur, ortaya çok sayıda ara tonlar çıkar ve renkli ve güzel bir çukur baskı yapılmış olur.