Gölge ve Gölgenin Görme Biçimine Etkileri
Gölgeler çoğunlukla karanlığa aitmiş gibi algılanır. Oysa gölge karanlıktan çok ışığa aittir. Işığın olmadığı yerde gölge de olamaz.
Gölgeler, görmemizi sağlayan ışığın bizimle iletişim kuran elçileridir.
Görsel sanatlara dâhil olan hiçbir alanda gölgelerin fiziksel, duygusal ve zihinsel işlevi göz ardı edilemez.
Sanatçı için de ışığın resmini yapma yolu gölgelerden geçer.
Çevremizdeki nesnelerden yansıyan ışığın yoğunluğu, aydınlık ve karanlık bölgeleri, ışığı ve gölgeyi ortaya çıkarır.
İki tür gölge vardır:
Nesnenin uzağındaki bir ışık kaynağının nesnenin üzerinde oluşturduğu gölge bağlı gölge.
Nesnenin başka bir yüzey üzerinde oluşturduğu gölge düşen gölgedir.
Nesnelerdeki ışık nesnenin üzerinde herhangi bir gölge oluşmadığında nesne kontur olarak, eni boyu olan, iki boyutlu çizim gibi görünür.
Bir insanın bastığı zemin düz olduğunda ve güneş ışınları yaklaşık kırk beş derecelik bir açıyla düştüğünde, gölge efendisinin bozulmamış bir görüntüsünü üretir.
Analitik psikolojinin kurucularından biri olan Carl Gustav Jung (1875- 1961) kişilik katmanlarını tanımlamaya yönelik çalışmasında bilinçaltının ilk katmanına “ gölge” adını vermiştir.
Yaşamımızın kıyısında sessizce bize eşlik eden gölgemiz varlığımızın, gerçekten burada, şimdi var olduğumuzun kanıtı ve şahididir.
Gölge de plastik sanatlar gibi varlığını ışığa borçludur. Her ikisi de optik dünyanın yasaları ile var olur.
Görsel sanatların her alanında sanat tarihinde gölgenin kullanımına, kontrolüne ve yokluğuna dair tecrübeler bugün de sanat için yol göstericidir.
Caravaggio kullandığı tekniği ile ışık -gölge kontrastını kullanarak görünür olan gerçeğin yanı sıra iç gerçeğin, duyguların da gölgeler vasıtası ile görsel anlatımına olanak tanır.
Empresyonistler siyahı renk paletlerinden çıkarıp gölgeleri koyu renklerin karışımlarında buldular.
Gölge burada ve şimdi var olmanın koşulsuz kanıtıdır. Ama insan için “şimdi ve burada” varlık sorunsalını irdelemek için yeterli değildir. Varlığın “öncesi ve sonrası” da düşünce dünyamızı zorlar.
Dante Alighieri, İlahi Komedya'da cennet tasvirinde arı ışıktan olduğunu ve merkezdeki bu güçlü ışığın enerji kaynağı ve tanrı olduğunu belirtir; cehennemin, karanlık, gölgeler ve dehşet, acı vb. duyguları içerdiğini söyler.
20. yy. sonlarına doğru ortaya atılan Simülasyon (hipergerçeklik) Kuramı, simülasyon yoluyla gerçekliğin nesnesini, gölgenin göstergesi olarak ifade eder.
Zamanımız estetiğinin en etkili teorisyenlerinden biri olan düşünür Mario Perniola zamanımızda bir eserin gölgesinin o eserden daha önde olduğunu, sanatın özerkliğini yitirdiğinin düşünür.
Adelbert Von Chamisso’nun “Peter Schlemihl’in Olağanüstü Öyküsü” (1814) kitabında, tam da modern çağın başlangıcında, edebiyatta gölgeyi bir metafor olarak varlık sorunu ile ilişkilendirdi.
Modern çağda gölge algısı, inançlar ve duygular ile değerlendirilmenin ötesine geçmiştir.
Kazimir Maleviç’in “ Siyah Kare” isimli tablosunda karanlık gölge çoğalarak yüzeyi tamamen kaplamış, olabilecek en son noktaya ulaşmış oluyor. Sanatçı karanlığı sonsuz olanakların kaynağı olarak görüyor.
Man Ray, Marcel Duchamp, Costantin Brancusi, fotoğraflanan gölgeyi sanatlarında bir anlatım aracı olarak kullanan ilk sanatçılardandır.
Sürrealizm ressamları gölgeyi, tuval üzerinde yaratmak istedikleri tuhaf, mistik, gizemli ve zaman zaman ürkütücü dünyanın vazgeçilmez ögeleri olarak kullanmışlardır.
Chricco’nun gölgeleri ait oldukları nesnelerden kopup kendileri birer imgeye dönüşmüştür.
Andy Warhol’un 1979’da New York Heimer Fredrich Galerisi’nde yaptığı sergi “ Gölgeler” başlığı altında sergilendi.
Joseph Beuys’un da yapıtlarında bir ifade aracı olarak gölgeden faydalandığı söylenebilir. Sanat ile büründüğü bu elçilik, aracılık rolünü, Şaman rahipleri ile özdeşleştirmiştir. Gölgelerin ışığın elçileri olması gibi, Şaman rahipler de görünmez ötesi gerçekliğin elçileridir.
1969 doğumlu Kara Walker, sanatında gölgelerin herkes için eşitlikçi olduğu bir dünyada cinsel, fiziksel, psikolojik zulmün dehşetini, çaresizliğini yine gölgelerin yalın fakat çarpıcı görselliği ile aktarma yolunu seçmiştir.