İşletme Türleri

Bir kişinin kendi nam ve hesabına kurup işlettiği, tüm sorumluluğun kendisine ait olduğu işletmelere şahıs işletmesi denir.

İki veya daha çok kişinin bir araya gelerek emek veya mallarını, müşterek bir gayeye erişmek üzere bir sözleşme ile birleştirmeleri şirket olarak tanımlanmaktadır.

Türk Ticaret Kanunu'na göre ticaret şirketleri; şahıs şirketleri ve sermaye şirketleri olmak üzere ikiye ayrılır. Bunlardan şahıs şirketleri;

• Kolektif şirket
• Komandit şirkettir.

Kolektif şirket, iki ve daha çok gerçek kişi tarafından, bir ticari işletmeyi müşterek ticaret unvanı altında işletmek amacı ile bir akitle kurulan ve şirket alacaklarına karşı ortakların tümünün sorumluluğu sınırsız ve zincirleme olan; hak ve ehliyeti işletme konusu ile sınırlı, tüzel kişiliğe sahip bir ticaret şirketidir.

Komandit şirket, ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek maksadıyla kurulan ve şirket alacaklarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu belirli bir sermaye ile sınırlandırılmış olan şirkete denir.

Sermaye şirketleri ise;

• Anonim şirket,
• Limited şirket,
• Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirkettir.

İşletmeler mülkiyetleri bakımından dört başlıkta incelenmektedir.

Özel mülkiyete ait olan işletmeler, üretim araçlarının mülkiyeti özel teşebbüse ait olan işletmelerdir.

Kamu işletmeleri, sermayesinin tamamı veya yarıdan fazlası devlete veya devlete bağlı kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir.

Karma işletmeler, gerçek veya tüzel olsun, özel kişiler ile kamu tüzel kişilerinin birlikte kurdukları ve kamunun pay çokluğuna sahip olduğu işletmelerdir.

Yabancı sermaleli işletmeler ise; mülkiyeti yabancı girişimcilere ait olan işletmelerdir.

Anonim şirket, ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek için bir veya daha fazla pay sahibi tarafından kurulabilen, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız mal varlığı ile sorumlu tutulan ve tüzel kişiliği olan şirket türüdür.

Limited şirket, bir ya da daha fazla gerçek veya tüzel kişinin belli bir ekonomik amaçla, bir unvan altında bir sözleşme ile kurdukları, esas sermayesi muayyen, borçlarından dolayı yalnız mal varlığı ile sorumlu ve ortaklarının sorumluluğu sınırlı bulunan, hak ehliyeti işletme konusu ile sınırlı, tüzel kişiliğe sahip bir ticaret şirketidir.

Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketin adından da anlaşılacağı gibi, sermayesi anonim şirket gibi paylara bölünmüştür. Şirket ortaklarından bir veya daha fazlası kolektif şirketlerde olduğu gibi şirket alacaklarına karşı sınırsız sorumlu, bir diğer kısmı ise şirket alacaklarına karşı anonim şirket ortağı gibi, koyduğu sermaye ile sınırlı bir biçimde sorumludur. İşletmeler mülkiyetleri bakımından dört başlıkta incelenmektedir.

Özel Mülkiyete Ait İşletmeler: Üretim araçlarının mülkiyeti özel teşebbüse ait olan işletmelerdir.

Kamu İşletmeleri: Sermayesinin tamamı veya yarıdan fazlası devlete veya devlete bağlı kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir.

Kamu iktisadi teşebbüsleri ayrıca, iktisadi devlet teşekkülleri, kamu iktisadi kuruluşu, müessese, bağlı ortaklık ve iştirak şeklindeki kamu girişimlerini içermektedir.

Karma İşletmeler: Gerçek veya tüzel olsun, özel kişiler ile kamu tüzel kişilerinin birlikte kurdukları ve kamunun pay çokluğuna sahip olduğu işletmelerdir. Ülkemizde karma işletmelere örnek olarak Gübre Sanayii Anonim Ortaklığı, Ereğli Demir Çelik Fabrikaları gösterilebilir.

Karma ortaklıklarda kamu tüzel kişiliğinin pay çokluğuna sahip olmadığı işletmelere kamu iştirakli ortaklık ve bu ortaklıklardaki kamu payına ise kamu iştiraki denir.

KOBİ’ler her ne kadar nitel bir olgu olarak karşımıza çıksalar da çoğu kez bu işletmelerin nicel olarak da tanımlanmaları gerekmektedir. Nicel ölçütler, elle tutulup gözle görülebilen, sayılabilen, personel sayısı ve sermaye gibi ölçütlerdir.

Çünkü ancak somut unsurlara göre işletmeler tanımlandıklarında daha doğru bir sınıflandırma yapılabilmektedir. Ayrıca yine böyle kesin ölçülerle tanımlama yapıldığında üçüncü kişiler ve iş piyasasının finans kuruluşları ve devlet gibi diğer tarafları ile sağlıklı ilişkiler geliştirilebilmektedir.

Nicel ölçütler temel olarak;

• İstihdam edilen personel sayısı ve
• Sermaye, olarak sıralanabilir.

Nitel Ölçütler

Nitel ölçütler yardımıyla işletmelerin sınıflandırılması, kesin çizgilerle değil, bir geçiş aralığı tarzında olmaktadır. Girişimci unsurunun önemli bir yer tuttuğu nitel ölçütler, kimi araştırmacılar tarafından “sosyal ölçüler” olarak da adlandırılmaktadır.

Nitel ölçütlerin önemlileri; yönetim anlayışı, girişimcinin yerine getirdiği işlevler ve organizasyon yapısıdır.