Alacaklar
İşletmelerin mal veya hizmet satışı gibi esas faaliyetleri ile borç verme vb. gibi esas olmayan faaliyetleri nedeniyle ortaya çıkan bir bedeli isteme hakkına alacak denir. Tek düzen hesap planında alacaklar ticari faaliyetten kaynaklanıp kaynaklanmama durumuna göre ikiye ayrılmıştır. Ticari faaliyetten kaynaklanan alacaklar; ticari alacaklar, ticari faaliyetten kaynaklanmayan alacaklar ise diğer alacaklar olarak nitelendirilmiştir. Alacaklar, vadelerine göre kısa ve uzun vadeli olmak üzere sınıflandırmaya tabi tutulurlar. Kısa vadeli alacaklar, bir yıl içinde veya bir faaliyet döneminde tahsil edilecek alacaklardır. Uzun vadeli alacaklar ise bir yıldan veya bir faaliyet döneminden daha uzun sürede tahsil edilecek alacaklardan oluşur.
Tek düzen hesap planında 12 ile başlayan ticari alacaklar: İşletmelerin mal ve hizmet satışı gibi esas faaliyetlerden kaynaklanan ve vadesi bir yılı geçmeyen senetli ve senetsiz alacakların izlendiği bilanço hesap grubudur. Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır:
120 alıcılar hesabı: İşletmelerin ticari faaliyetleri nedeniyle oluşan senetsiz alacakların izlendiği hesaptır. Alıcılar hesabının borç kalanı (bakiyesi), alıcılardan olan toplam senetsiz alacak tutarını gösterir. Alıcılar hesabının kalanı, müşterilerin işletmeye ödeyeceği borç tutarını gösterir. Alacaklar ortaya çıktığında veya alacaklara ilişkin tutarlar arttığında, bu hesaplara borç kaydı yapılır. Alacakların tahsil edilmesi veya nitelik değiştirmesi gibi, alacaklara ilişkin tutarların azalması nedeniyle de ilgili hesaplara alacak kaydı yapılır.
121 alacak senetleri hesabı: İşletmelerin ticari faaliyetleri nedeniyle ortaya çıkan alacaklarına karşılık, aldığı bono ve poliçeler bu hesapta izlenir. Alacak senetleri hesabı; bono ve poliçe alındığı zaman, bono veya poliçenin nominal (üzerinde yazılı olduğu) tutarı kadar borçlandırılır. Senedin tahsil edilmesi, ciro edilmesi (alacak hakkının devredilmesi), tahsile gönderilmesi, iskonto ettirilmesi, şüpheli hâle gelmesi gibi durumlarda ise hesap alacaklandırılır. .
122 alacak senetleri reeskontu hesabı ( -): Alacak senetlerini bilanço gününde (31 Aralık tarihinde) peşin değeri ile gösterebilmek için, bilanço gününden vadeye kadar geçecek süre için hesaplanan iskonto tutarının izlendiği hesaptır. Hesap pasif karakterli olup alacak senetlerinin tutarını düzenleyici niteliktedir. Yabancı paralı alacak senetleri için dönem sonu kur farkları dikkate alınır.
126 verilen depozito teminatlar hesabı: Bu hesapta bir yıl içerisinde geri alınmak üzere verilmiş depozito ve teminatlar takip edilir.
127 diğer ticari alacaklar hesabı: Bu hesap, ticari faaliyetler sonucu oluşan fakat ticari alacaklar grubundaki diğer hesapların kapsamında olmayan ticari alacakların izlendiği hesaptır. Diğer ticari alacaklar hesabına, bu nitelikte bir alacak ortaya çıktığında borç, alacağın tahsili durumunda alacak kaydı yapılır.
128 şüpheli ticari alacaklar hesabı: Vergi Usul Kanunu'na göre, vadesinde tahsil edilememiş, protesto edilmiş, bir veya birkaç defa istenmesine rağmen yine ödenmemiş, dava ve icra safhasına gelmiş ticari alacakların takip edildiği hesaptır. Alacaklar şüpheli hâle geldiğinde ilgili hesaptan çıkarılarak 128 şüpheli ticari alacaklar hesabının borcuna kaydedilirler. Söz konusu bu alacağın tahsil edilmesinde veya değersiz hâle gelmesi durumunda ise 128 şüpheli ticari alacaklar hesabına alacak kaydı yapılarak kapatılırlar.
129 şüpheli ticari alacak karşılığı hesabı ( -): Bu hesap, ihtiyatlılık kavramı gereğince şüpheli alacaklar için dönem sonunda ayrılan karşılıkların izlendiği hesaptır. Karşılık ayrılması durumunda hesaba alacak kaydı yapılırken alacağın tahsil edilmesi veya değersiz hâle gelmesi durumunda hesaba borç kaydı yapılarak kapatılır.
13 diğer alacaklar: Ticari mal satışı gibi nedenlerden dolayı ortaya çıkmayan, bir yıl içerisinde tahsil edilmesi gereken senetli ve senetsiz alacaklar diğer alacaklar grubu içerisinde değerlendirilir. Bu grupta şu hesaplar yer almaktadır.
131 ortaklardan alacaklar hesabı: İşletmenin ana faaliyetleri dışındaki işlemler nedeniyle işletme sahip ve ortaklarından tahsil edilecek olan alacakların izlendiği hesaptır. Ortaklardan alacaklar ortaya çıktığında bu hesabın borcuna, tahsil edildiği zaman alacağına kayıt yapılır.
132 iştiraklerden alacaklar hesabı: İşletmenin iştiraklerinden olan alacakları bu hesapta takip edilir. Alacağın oluşması ile borçlandırılan hesap, alacağın tahsili ile alacaklandırılır.
133 bağlı ortaklıklardan alacaklar hesabı: Ortak olunan firmanın sermayesinin %50'sinden fazla bir paya sahip olunması hâlinde bağlı ortaklık söz konusudur. Bağlı ortaklıktan alacağın oluşması hâlinde, hesap borçlandırıken alacağın tahsili ile alacaklandırılır.
135 personelden alacaklar hesabı: İşletmede çalışan personelin, işletmenin ana faaliyetleri kapsamına girmeyen çeşitli nedenlerle işletmeye olan borçları bu hesapta izlenir.
136 diğer çeşitli alacaklar hesabı: Diğer alacaklar grubunda yer alan hesapların kapsamına girmeyen alacakların izlendiği hesaptır.
137 diğer alacak senetleri reeskontu hesabı ( -): Diğer alacaklar grubundaki senetli alacakların bilanço gününde peşin değeri ile gösterilmesi amacıyla kullanılan düzenleyici nitelikli hesaptır.
138 şüpheli diğer alacaklar hesabı: Ticari niteliği olmaksızın vadesinde ödenmediği için protesto edilmiş, daha sonra dava ve icra konusu olmakla şüpheli hâle gelmiş olan diğer alacakların izlendiği hesaptır.
139 şüpheli diğer alacaklar karşılığı hesabı ( -): İhtiyatlılık kavramı gereğince şüpheli hâle gelmiş normal alacaklar için yapıldığı gibi diğer alacaklar için de dönem sonunda karşılık ayrılabilir.