Gelişim Psikolojisinde Temel Kavramlar

İnsan gelişimi çok yönlü ve karmaşık bir süreçtir. Bu süreç içerisinde birey çeşitli gelişimsel dönemlerden geçer. Gelişim psikolojisi, bireylerin yaşam boyunca geçirdiği değişimlerin betimlenmesi ve açıklanmasıyla aynı zamanda bireyler arasındaki değişim, benzerlik ve farklılıklarıyla uğraşır.

Gelişimle ilgili özellikler şu şekilde sıralanabilir: “Gelişim yaşam boyudur. Gelişim çok boyutludur. Gelişim çok yönlüdür. Gelişim esnektir. Gelişim bilimi çok disiplinlidir. Gelişim bağlamsaldır. Gelişim büyüme, sürdürme ya da kaybın düzenlenmesini içerir. Gelişim biyolojik, kültür ve bireyin ortak ürünüdür.

Büyüme: Bedenin boy ve ağırlık yönünden artışı, organların belli bir düzeye gelinceye kadar geçirdikleri biçim, hacim, ağırlıkla ilgili değişimlerdir. Büyüme niceliksel bir değişimdir.

Gelişim: Öğrenme, yaşantı ve olgunlaşma sonucunda bireyde görülen düzenli ve sürekli değişikliklere gelişim denir. Bu üç etkenin etkileşimi sonucunda gelişim gerçekleşir.

Gelişme: Gelişim süreci sonunda ortaya çıkan ürünler gelişme olarak nitelendirilebilir.

Olgunlaşma: Vücut organlarının ve sistemlerinin kendilerinden beklenen işlevleri yerine getirebilecek düzeye gelmesi için geçirdiği biyolojik değişimdir. Bu değişimde öğrenme etkili değildir. Örneğin; bir çocuğun bisiklet sürebilmesi için bacak kaslarının yeterli olgunluğa erişmesi.

Hazırbulunuşluk: Bir öğrenme etkinliğine başlarken bireyin taşıdığı tüm özelliklerdir. Bir öğrencinin öğrenmeye hazır olduğunu gösterecek en önemli belirtiler olgunlaşma, ön bilgi ve motivasyon olsa da öğrencinin yaşı, sağlık durumu, zekası, tutumları, ilgileri vb. pek çok faktör de hazırbulunuşluğun göstergeleridir.

Dönem: Gelişim psikolojisinde dönem kavramı belirli yaşlarda ayırıcı özellikleri olan aşamaları anlatmak amacıyla kullanılır. Belirli zaman dilimleri içinde belirli özellikler öne çıkar. Bazı özelliklerin öne çıktığı bu gelişim aşamasına dönem denir.

Kritik Dönem: Kritik dönem, belli davranışların, belli dönemlerde kazanılması gerektiğine dair bir kavramdır. İnsan hayatında bazı uyarıcıların en güçlü etkiye sahip olduğu zaman dilimleri vardır. Bu dilimlerde bir takım psikolojik, fizyolojik ve kültürel olaylar gelecekteki gelişim üzerinde çok etkilidir.

Tarihsel Zaman Etkisi: Bir tarihsel zaman diliminin teknolojik, kültürel, ekonomik, siyasi vb. özellikleri itibariyle o dönemin kuşaklarının gelişimleri üzerinde anlamlı etkisinin olduğu durumu ifade eder.

Öğrenme: Öğrenme bir yaşantı sonucunda zihinsel simge veya bağlantılardaki uzun süreli değişiklik olarak tanımlanmaktadır.

Yaş: Yaş sadece takvim yaşı olarak değil, aynı zamanda biyolojik yaş, psikolojik yaş ve sosyal yaş olarak da kavramsallaştırılmaktadır. Biyolojik yaş, kişinin biyolojik sağlığının yaşıdır. Biyolojik yaşı belirlemek, kişinin hayati organlarının işlev görme kapasitelerini bilmeyi gerektirir. Psikolojik yaş ise aynı kronolojik yaştaki diğer bireylere kıyasla bir bireyin uyum sağlama kapasitesidir. Sosyal yaş bir kişinin yaşıyla bağlantılı olan sosyal rolleri ve beklentileri ifade eder.

Gelişimin Temel İlkeleri:

(1) Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin ortak bir ürünüdür.

(2) Büyüme ve gelişme baştan ayağa ve içten dışa doğru gerçekleşir.

(3) Gelişim genelden özele doğru olur.

(4) Gelişim süreklidir ve belirli aşamalarda gerçekleşir.

(5) Gelişim değişik alanlarda nöbetleşe devam eder.

(6) Gelişim dönemler halinde oluşur.

(7) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.

(8) Gelişimde kritik dönemler vardır.

Gelişim Dönemleri: Biyolojik, bilişsel ve sosyo -duygusal süreçlerin karşılıklı etkileşimiyle insanın yaşam dönemleri ortaya çıkar. Gelişim dönemi bir kişinin yaşamında belirli özelliklerle tanımlanan bir zaman dilimine işaret eder. Gelişim genellikle dönem kavramıyla birlikte kullanılmaktadır. En çok yapılan sınıflamaya göre gelişim dönemleri, bebeklik, ilk çocukluk, orta ve son çocukluk, ergenlik, genç yetişkinlik, orta yetişkinlik ve yaşlılıktır.