Haber ve Habercilik
Haberin Tanımı
Habere ilişkin birçok tanım vardır, ancak evrensel bir tanım yoktur. Hangi paradigmadan bakıldığı haberin tanımını belirleyen en önemli unsurdur. Nitekim haberin nesnel olduğu görüşünde olanlar haberi genel anlamıyla gerçekleri yansıtan, olup bitenlerin olduğu gibi halka aktarıldığı bir metin olarak tanımlarlar. Haberin inşa bir metin olduğunu ifade edenlerin haber tanımı ise, elde edilen bilgilerin belirli bağlamda sunularak gerçekliğin yeniden kurulduğu fikri üzerine temellendirilmiştir.
Haber tanımları incelendiğinde haberin özellikleri arasında genellikle yenilik, nesnellik, tarafsızlık, toplumu ilgilendirme, bilgilendirici, önemli olayları içermesi, anlaşılır bir dille yazılması, alınıp satılan ticari bir ürün olması gibi unsurların ön plana çıkarıldığı görülmektedir. Bunun yanında “Bir yerlerdeki birisinin, basmanızı istemediği veya basmanızı engellemeye çalıştığı şeydir. Gerisi reklamdır” şeklinde haberin eleştirel olma özelliğini vurgulan tanımlamalar da bulunmaktadır.
Haber Dilinin Temel Unsurları
Haberin hedef kitlesi toplum olduğu için, haber dilinin, gazetecinin sorumluluğu gereği, birtakım özellikleri taşıması gerekmektedir. Bu özellikler; açıklık/anlaşılabilirlik, sadelik, kesinlik/doğruluk, tutarlılık ve inanılırlık şeklinde sıralanmaktadır.
Açıklık
Haber metninde açıklık, belli bir olayı, konuyu, fikri anlaşılır duruma getirerek oluşturulan metnin kolay ve anlaşılır olması durumunu ifade etmektedir.
Sadelik
Haberde sadelikle anlatılmak istenen; süsten, gösterişten, sözcük oyunlarından ve çoklu çağrışımlardan uzak durarak haberin yazılması ve haberi oluşturan olay, bilgi ve duyguların aktarılmasıdır.
Kesinlik
Kesinlik, haberi oluşturan bilgilerin doğruluğunun araştırılmasını ve haber metninde kesin bir dille yazılmasını ifade etmektedir.
Tutarlılık
Tutarlılıkta kastedilen şey, haberi oluşturan bilgilerin sistemli ve mantıklı bir bütün oluşturmasıdır.
İnanılırlık
Haberde kullanılacak bilgilerin bir kaynağa dayandırılması, haberin inanılırlığını artırmaktadır.
Haberin Anlatı Stratejileri
Bir metnin haber olabilmesi için birtakım unsurları taşıması gerekmektedir. Haberin anlatı stratejisini belirleyen ve haberin ögeleri olan üç önemli aşama bulunmaktadır.
Özetleme
- 5N 1K
- Profesyonel Kodlar
Özetleme
Haber özet bir metindir. Olay ve olgular haberleştirilirken haber değeri ilkelerine göre seçme işlemi yapılmaktadır. İyi bir haber yazmanın şartlarından birisi haberde kullanılacak bilgileri ayıklama becerisidir.
5N/1K
Haberciliğin anayasası olarak kabul edilen 5N/1K kuralı ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden ve kim sorularından oluşmaktadır.
Profesyonel Kodlar
Gazeteciliğin profesyonel bir meslek hâline gelmesinde, gazetecinin tarafsızlık misyonunu üstlenmesinde önemli bir işlev gören profesyonel kodlar nesnellik/objektiflik, tarafsızlık/yansızlık ve dengelilik olarak belirlenmiştir.
Nesnellik/Objektiflik
Nesnellik gazetecinin kendini iktidar odaklarından bağımsız bir yere yerleştirmesinde olduğu kadar, gazeteciliğin profesyonel bir meslek dalı olarak tanımlanmasında da son derece etkili olmuştur.
Nesnellik/objektiflik, gazetecilerin kendi öznel fikir ve düşüncelerini olgudan ayırarak haberi yazmaları olarak tanımlanır. Ancak, olguların önyargısız biçimde yazılabileceği, değer yargılarından arınmış nötr, tarafsız bir dil mümkün değildir.
Tarafsızlık
Tarafsızlık ilkesiyle kastedilen gazetecinin haber metninde kendi görüşlerini açık bir dille yazmaması gerektiğidir. Fakat tarafsız olduğunu iddia eden gazeteci tarafsızlık maskesi altında güç/iktidar sahibi kişi ve kuruluşların söylem ve çıkarlarını meşrulaştırmaktadır.
Dengelilik
‘Nesnel/objektif’ ve ‘tarafsız’ haberciliğin garantör ilkesi olan dengelilik ilkesine göre gazeteci haberini yazarken habere konu olan kaynak kişi ve kurumların görüşlerine eşit oranda yer vermelidir. Ancak haberde tüm tarafların görüşlerine eşit oranda yer verilse bile bu sadece nicel açıdan dengeliliği sağlamaktadır.
Haber Değeri Kavramı ve Ölçütleri
Haber değeri kavramı, olay ve olguların haberleştirilmeye değer olup olmadığını ele alan bir mesleki sorgulama olarak tanımlanabilir.
Haberde bulunması gereken ögeler şeklinde tanımlanan ve haberciliğin temel ilkelerini oluşturan haber değerlerini genel olarak beş madde hâlinde sıralamak mümkündür:
- Zamanlılık
- Yakınlık
- Önemlilik
- Sonuç
- İlginçlik
Zamanlılık: Bir haber için en önemli unsurdan birisi olayın zamanıdır. Kitle iletişim araçlarının teknolojik gelişimiyle birlikte daha çok zamanla birlikte tanımlanan bir kavram hâline dönüşen haberde zamanlılık ilkesi ‘ne zaman oldu?’ sorusuna yanıt vermektedir.
Haberde zaman ögesini belirleyen üç özellik vardır. Bu özellikler şunlardır:
Yenilik (recency): Habere konu olan olay ve olgunun yeni meydana gelmesinden ziyade yeni ortaya çıkmasını ifade eder.
Anilik (immediacy): Elde edilen bilgilerin vakit geçirmeden haberleştirilmesini ifade eder.
Geçerlilik (currency): Haberdeki bilgilerin geçerlilikleri yitirip yitirmediğiyle ilgilidir.
Yakınlık
Yakınlık, muhabirin olayın neresinde olduğunu gösterdiği gibi haberi okuyan, dinleyen ya da izleyenin de habere ilgisini ifade etmektedir.
Sonuç
Haber değerleri ilkeleri içerisinde en önemli olanı sonuçtur. Yani bir olayı ya da olguyu haber yapan şey onun sonucudur.
Önemlilik
Önemlilik olayın ya da olgunun sonucunun nicelik ve nitelik açısından irdelenmesiyle anlaşılmaktadır.
İlginçlik
Meydana geldiği yer ve sonuçları itibarıyla bir değer ifade etmeyen ancak daha çok, insanların duygularına hitap eden olay ve olguları haberleştirmek için kullanılan bir değerlendirme ölçütüdür.
Haberin Yapısı
Haber genel anlamıyla başlık, spot, giriş ve gövdeden oluşan bir metindir. Bu hâliyle diğer türlerden farklılık göstermektedir.
Başlık
Bir habere ilişkin atılmış başlıklara haber başlığı denir. Başlıklar haberin vitrini olarak kabul edilmektedir. Haberde başlık kompozisyonu üç ögeden oluşmaktadır. Bunlar; "ana başlık", "üst başlık" ve "alt başlık"tır.
Spot
Haberin ana metninden biraz daha büyük puntolarla yazılan ve haberin ana noktalarını içeren özet bilgilerin sunularak okuyucuya konuyla ilgili asgari bilgiyi sunmayı amaçlayan metin bloklarına spot denir.
Giriş
Başlık, haberin vitrini ise haber metninin ilk paragrafını oluşturan giriş haberin kalbidir. Haberin girişi olayın sonucunu içermektedir.
Gövde
Girişten sonra, olayla ilgili ayrıntıların haber yazım kuralları içerisinde işlendiği kısma haberin gövdesi denmektedir.