Gazeteciliğin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

Gazetecilik Kavramı

Gazetecilik içinde yer aldığı toplumsal ilişki ve koşullarından kopuk, kendini oluşturan koşullardan bağımsız, tarihten ve toplumdan yalıtılmış bir etkinlik olarak değerlendirilemez. Toplumdaki sosyokültürel, ekonomik, siyasal, teknolojik gelişme/değişmeler gazeteciliğin ortaya çıkması, şekillenmesi ve gelişmesinde önemli etkenler olmuştur

Klasik temsili demokrasi anlayışında seçmenler doğru siyasal kararları verebilmek ve doğru tercihleri yapabilmek için toplumdaki gelişmeler hakkında tarafsız ve doğru bilgilere gereksinim duyarlar. Bu ihtiyaç, özellikle 19. yüzyılda gazeteciliğe meşruluk kazandırmış, gazeteciliği önemli bir meslek haline getirmiş ve demokrasinin işlerliği için gazetecilik pratiklerini kutsamıştır.

Gazeteciliğin Tarihsel Gelişimi

Gazeteciliğin aşama kaydetmesinde şüphesiz başka alanlardaki gelişmelerin doğrudan ya da dolaylı katkıları olmuştur. Bu nedenle gazeteciliğin oluşum süreci, meslekleşmesi ve gelişmesi dünyadaki sosyal, kültürel, teknolojik ve ekonomik gelişmelerle birlikte ele alındığında anlamlı olacaktır. Bu bağlamda gazeteciliğin ortaya çıkışı ve gelişimi, sosyokültürel ve siyasal, ekonomik, teknolojik ve mesleki yapılanma olmak üzere, dört başlıkta toplanmıştır.

Sosyokültürel ve Siyasal Nedenler

Gazeteciliğin gelişimi açısından sosyokültürel ve siyasal nedenler; habere değer kazandıran olayların gelişimi, düşünce ve fikirlerin özgürce dolaşımını sağlayan gelişmeler ve toplumun demografik yapısının değişimi olarak 3 alt başlık şeklinde kategorize edilmiştir.

Habere değer kazandıran olayların gelişimi

Her dönem var olan ve o zamanın şartları içinde önem taşıyan toplumsal olaylar, içerik açısından habere değer kazandırmış, gazeteciliğin gelişimine zemin hazırlamıştır. Savaşlar, yenidünyanın keşfi, sömürgecilik, reform hareketleri ve bunların yol açtığı toplumsal çatışmalar içerdikleri haber değeri dolayısıyla, haberi toplumlar açısında çok daha önemli kılmıştır.

Düşünce ve haberlerin özgürce dolaşımını sağlayan gelişmeler

Demokratik bir hak olarak kişilerin haber alma hakkı, ancak özgür bir iletişim ortamında gerçekleşebilmektedir. Matbaanın bulunması ve yaygınlaşmasıyla birlikte bilimsel ve aydınlanmaya yönelik etkinlikler de hız kazanmış, bilgilerin daha kolay çoğaltılıp, hızlı bir şekilde yayılımının sağlanması Rönesans, Reform, Fransız İhtilali gibi önemli toplumsal olayların ̇ gerçekleşmesine olanak tanımıştır.

Toplumun demografik yapısının değimi: Orta sınıfın yükselişi

Toplumun demografik yapısı gazeteciliğin değişim ve gelişimleri açısından önemli bir yere sahiptir. Toplumdaki okuryazar oranının dışında, okurların yaşam biçimlerindeki ve şartlarındaki değişiklik (şehirleşme, eğitim düzeyi, tüketim alışkanlıkları, toplumdaki bireylerin yaş ortalaması, cinsiyet dağılımı, işsizlik vs.) gazetecilikteki değişimlerin belirleyicileri arasındadır.

Ekonomik Nedenler

Ekonominin gazeteciliği etkileme sürecini iki boyutlu olarak değerlendirilmektedir. İlk boyut ekonominin ve ekonomik hareketlerin taşıdığı haber değeri bağlamında gazeteciliğin gelişimindeki önemidir. İkinci boyut ise sahiplik yapısının değişmesine neden olan basının ticari bir işletme olarak örgütlenmesidir.

Haber değeri olarak ekonomi

Tarihin akışı içerisinde ekonominin ve ekonomik faaliyetlerinin gelişmesi, bu alandaki haber ve enformasyonun ihtiyacını arttırmıştır. Bu ihtiyacın varlığı ve her dönemde canlı oluşu gazete ve gazeteciliğin gelişmesini hızlandırmıştır.

Sahiplik yapısının değişimi

Ekonominin gazetecilik üzerindeki etkisinin ikinci bir boyutu da 19. yüzyılda İngiltere'de endüstri devrimiyle birlikte gelişen sanayileşmenin gazetecilik alanında da kendini göstermesidir. 19. yüzyıl gazeteciliğinin arka planında siyasal bağımsızlığın iktisadi bağımsızlıkla mümkün olabileceği iddiası vardır. Bu yüzden de 19. yüzyıl gazeteciliği basının pazar mekanizmalarının sahiplik örüntülerini, stratejileri ve rekabetçi pratiklerini benimsemesiyle biçimlenmiştir.

Metelik basının (penny press) ortaya çıkışı

Gazeteler üzerindeki mali denetimin esnetilmesi ucuz ve ekonomik açıdan herkesin kolayca ulaşabileceği gazetelerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu süreç haberin içeriğinden sunumuna ve gazetecinin iş yapma biçimine kadar birçok aşamayı dönüştürmüştür.

Teknolojik Nedenler

Teknolojik gelişmeler gazetecilerin iş yapma biçiminden, mesleki konumuna; gazetelerin ise içeriğinden, görünümüne, üretim biçiminden, ulaşabilirliği ve okuyucu kitlesinin değişimine kadar geniş bir yelpazede gerçekleşmiştir.

Iiletişim alanındaki gelişmeler

Matbaanın icadı, telgraf, telefon, radyo ve televizyonun icadıyla devam eden teknolojiye dayalı medyanın dönüşümü, en son bilgisayar, internet, uydu ve mobil iletişim sistemlerinin kullanılmaya başlanmasıyla gazetecilik yeniden biçimlenmiş, gazetecilerin mesleki pratikleri gelişen teknoloji çerçevesinde gelişmiştir.

Dağıtım alanındaki gelişmeler

Dağıtıma ilişkin gelişmeler ise gazeteleri periyodik özellikleri bakımından doğrudan etkilemiştir. Ulaşımın yeterince gelişmediği dönemlerde gazeteler haftalık, aylık ya da belirsiz periyotlarla çıkmıştır.

Mesleki Nedenler

Gazeteciliğin bir meslek olarak ortaya çıkışı sürecinde; haberin bir ürün olarak işlenmesi, günlük gazetelerin kurulması, gazetelere toplumun demokratikleştirilmesi konusunda önemli sorumlulukların yüklenmesi, ilan ve reklamın gazetelere girişi, muhalif gazeteciliğin doğuşu, edebi gazeteciliğin gelişmesi, Amerikan basınının doğması ve gelişmesi gibi birtakım olguların belirleyicilikleri vardır.

Bir ürün olarak haberin ortaya çıkışı: haberleşmeden kitle iletişime geçiş

Haber, yeni bir ürün olarak ortaya çıkmış, kitleler için gittikçe büyüyen bir ihtiyaç haline gelmiştir. Bu ihtiyacı karşılamak için geniş haber toplama servisleri (ajanslar) ve gazeteler ortaya çıkmıştır. Gazeteci ise, bu yeni ürünün üreticisi olarak giderek önem kazanmıştır.

Mesleki kimliğin oluşumu

Gazeteciliğin mesleki bir kimlik olarak ortaya çıkışı; haberin toplumda stratejik öneme sahip olması, basın kuruluşlarının ekonomik olarak örgütlenmesi, gazetelerin demokrasinin güvencesi olarak toplum içindeki yerinin sağlamlaşması, meslek uygulamalarına yönelik normların geliştirilmesiyle kendilerine özgü iş yapma biçimlerinin oluşturulması, çeşitli mesleki birlik ve cemiyetler kurularak mesleki etik sisteminin tasarlanması gibi bir dizi olgularla bağlantılıdır.

Objektifliğin yükselişi

‘Objektiflik’ kriteri gazeteciliğin bir meslek olduğu algısına paralel olarak güçlenmiştir. Diğer bir deyişle objektiflik ilkesi değer yargılarından sıyrılmış bir gazeteci metaforunu üretmiştir