Ahlak Felsefesi

Felsefe bilindiği gibi temelde üç ana alt disipline sahiptir. Bunlar ontoloji, epistemoloji ve aksiyolojidir. Değer alanını ifade eden aksiyoloji, siyaset, estetik, etik, eğitim, hukuk ve din gibi alt dalları içermektedir. Ahlak değer yargıları içeren bir alan olarak aksiyolojinin altında yer almaktadır.

Etik Yaptırım ve Yaptırımlar

Herhangi bir toplumda, toplum düzenini sağlamak, toplumun huzurunu temin etmek vb. için var olan üç tür kural söz konusudur. Bunlar pozitif hukuk kuralları, ahlak kuralları ve din kurallarıdır. Bir yerde kuraldan söz ediliyorsa, orada mutlaka bir yaptırımdan da bahsedilmek zorunluluğu vardır. Ahlakın yaptırımına baktığımızda ise farklı yaptırımlardan söz edilse de genel olarak sosyal yaptırım, vicdani yaptırım, teolojik yaptırım ve doğal yaptırım başlıkları öne çıkmaktadır.

Sosyal yaptırım: Sosyal yaptırım, toplumun bireyi, ahlak kurallarının ihlali durumunda fiili ve fiziki bir durum olmaksızın cezalandırması, soyutlaması ve sosyaliteden uzak tutması veya aksine olarak mükafatlandırması, bir bakıma topluma katılım noktasında, böyle bir ihtiyaçta olan bireyin, bu anlamda yaşamını kolaylaştırması, bireyin topluma katılım çabasında ona engel çıkarmaması, buna katkıda bulunmasıdır.

Vicdan:Vicdan, toplumdan topluma, kültürden kültüre değişkenlik gösteren ve a posteriori olan doğrular, yanlışlar, iyiler ve kötüleri değerlendiren bir ölçüdür.

Teolojik yaptırım: Teolojik yaptırım, insanı görüp gözeten, kudret sahibi bir varlığın ve bu dünyadaki eylemlerin kusursuzca bir karşılık bulacağı öbür dünyanın var olduğunun kabulünü şart koşan yaptırım türüdür.

Hukuksal yaptırım: Hukuksal yaptırım, ahlak kuralları ile hukuk kurallarının örtüşmesi durumunda ortaya çıkan yaptırım türüdür.

Doğal yaptırım: Doğal yaptırım, ahlak felsefesi kitaplarında, doğal kanunların eylemlerimiz üzerinde mükafat veya ceza olarak ortaya çıkan tesirleri olarak tanımlanmıştır.

Etik Yaklaşım Türleri

Yargıların Niteliği Açısından

Deskriptif (betimleyici) ahlak teorisi: Deskriptif (betimleyici) ahlak teorisi, ahlak fenomenlerinin deneysel, tarihi veya bilimsel olarak ele alınıp incelenmesi demektir.

Formalist ahlak teorisi: İnsan eylemlerine ahlaki değer kazandıran ilkenin, formel (şekilsel) olduğunu kabul eden ahlak teorisidir.

Normatif ahlak teorisi: Normatif (kural koyucu) ahlak anlayışı, insan yaşamını kapsayan her şey göz önüne alındığında, tamamen olmasa da büyük ölçüde, neyin iyi neyin kötü olduğu, nelerin yapılıp nelerin yapılmayacağı, insanların nelere uyup nelere uymayacakları, bunları isteyen otorite tarafından bildirildiğini savunmaktadır.

Meta -etik: Meta -etik, herhangi bir ahlak kuralı koymayan, bizzat ahlaki düşünmenin yapısının ne olduğunu, ahlakın konusunu nasıl dile getirdiğini araştıran ve ‘ahlakın bilimi’ olarak görülen, önermeden öte, bir anlayışın ismidir.

Dayandığı Temeller Açısından: Ahlaki kavram ve normları belirlemek için dayandıkları temeller açısından, farklı ahlak anlayışları söz konusudur.

Rasyonel ahlak: Bu ahlak teorileri, önermelerini başka herhangi bir şeye değil, yalnızca akla dayandırırlar. Akıl iyi -kötü, doğru -yanlış vb. ahlak kavramlarının belirleneceği tek ölçüdür. Akla dayalı ahlak felsefeleri, teleolojik açıdan eudaimonist, hedonist, utilitarist vb. olabildikleri gibi, teleolojik herhangi bir özelliğe sahip olmayan meta -etik ya da deskriptif de olabilirler.

İntuistyonist ahlak: İntuistyonist (sezgici) ahlak anlayışına göre ahlaki kavramlar, son unsurlarına kadar bölünmüş, basit kavramlardır. Dolayısıyla bu kavramlar, tanımlanamayacakları gibi, başka bir şeye indirgenemez ve başka bir kavramla da karşılanamazlar.

Emotionist (duygucu) ahlak: Ahlaki kavramların duygu ile belirlenebileceğini savunan emotionist (duygucu) ahlak anlayışıdır. Bir eylem veya davranış hakkındaki bir yargıyı duyguya dayandıran ahlak sistematiği, normlarını duygudan türetiyor demektir.

Teolojik ahlak: Ahlaki kavramların belirlenmesinde esas alınan kriterlerden sonuncusu ise, ahlakı, teolojiye dayandıran anlayıştır. Teolojik ahlak anlayışı, tüm bağlayıcı eylem normlarını sonuçta Tanrı’nın iradesinden türetmektedir.

Teleolojik Açıdan: Teleolojik açıdan ahlak anlayışlarına gelince; bu ahlak anlayışları, insan davranışlarını yöneldikleri amaca göre değerlendirirler. Bu anlayıştan türeyen ahlak türleri şunlardır:Eudaimonizm, Hedonizm, Utilitarizm

Eudaimonizm: Mutluluk ahlakı akla dayanmaktadır. Bu ahlak felsefesinde ileri sürülen temel önerme, ‘insanlar mutluluğu arzu ederler’ şeklindedir. Mutluluk ahlakını savunanlar arasında Herakleitos, Demokritos, Sokrates, Platon, Aristoteles, Kynikler, Kyrene Okulu, Epikuros, Stoacılar, Descartes vb. gibi filozoflar sayılabilir.

Hedonizm: Hedonist ahlak, mutluluk deyince sadece hazzı, zevki, neşeyi anlar. Buradan da, ‘herkes kendine haz, zevk veren şeyleri yapmalıdır’ ilkesini türetir.

Utilitarizm: Utilitarist ahlak anlayışı, hedonist ahlak anlayışından farklı olarak, mümkün olan en çok sayıda kimsenin, olabilecek en büyük mutluluğunu öngörmektedir. Utilitarist ahlak anlayışı, bu amaç ve hedefle bağlantılı olarak, yararlılık ilkesini ahlak ilkesi olarak formüle eder: Bir eylem, yöneldiği kimselere en büyük yararları getirdiğinde, ahlakidir.