Mezopotamya’da Med ve Pers Dönemleri

Günümüz İran coğrafyasının bilinen en eski medeniyetinin kurucularının Elam toplumu olduğu kabul edilmektedir. MÖ II. bin yılın ortalarında bölgeye gelen Aryan göçleri ile yeni bir kültür ve siyasi yapı oluşmuştur. Bu siyasi yapıyı oluşturan birbirinden bağımsız bölge ve şehir yöneticileri o dönem Ön Asya’nın en güçlü devleti olan Asur’a karşı mücadele vermiştir.

Asur kralları, III. Tiglat -pileser, Asarhaddon ve II. Sargon, Medler üzerine birçok sefer düzenlemiş ve bu seferlerde bölgeden canlı hayvan, değerli madenler ve köleler alarak ülkelerine getirmişlerdir. Yine bu Asur krallarının yıllıklarından edinilen bilgiye göre Medler bu dönemde henüz merkez îbir siyasi yapı kuramamış ve yerel yöneticiler tarafından yönetilmekteydi. Medler ve Asur arasında yüzyıllar boyu devam eden mücadeleler görülmüştür. Bu mücadeleler sırasında kabileler h âlinde örgütlenmiş olan Med toplumu, Deiokes tarafından siyasi birlik h âline getirilmiştir. Deiokes’in Buslar, Paretakenler, Strukhatlar, Arizantlar, Budiler, Maglar olarak isimlendirilen Med ahalisini bir arada yönetmeyi başardığı bilinmektedir. Bu durum Medlerin henüz merkez îbir krallık olmadığını ve kabilelerden oluşan bir konfederasyon devleti olduğunu göstermektedir.

Deiokes’un ardından Med kralı olan Phraortes, İskitlerin saldırılarının durdurmak için uzun süre mücadele vermiştir. Fakat Phraortes, İskitler ile giriştiği bir savaş sırasında öldürülmüştür.

Phraortes’den sonra Med kralı olan Kyaksares, öncelikle Med ordusunu güçlendirmiş sonrasında Mezopotamya’ya seferler düzenlemiştir. Bu seferlerin sonucunda Kyaksares, Nabopolassar’ın da desteği ile Ninova kentini alarak Asur’un hegemonyasına son vermiştir. Böylece Medler, Ön Asya’nın büyük krallıkları arasındaki yerini almıştır.

Kyaksares’den sonra Med tahtına Astyages geçmiştir. Pers kökenli II. Kyros, Med krallığına son vermiş ve Pers dönemi başlamıştır. II. Kyros, krallığının topraklarını geliştirmek için harekete geçerek MÖ 28 Mayıs 585 tarihinde meydana gelen güneş tutulması ile barışın sağlandığı Lidya üzerine bir sefer gerçekleştirmiştir. Bu sefer ile Lydia Kralı Kroisos’u yenen II. Kyros, Sardes kenti ile birlikte Batı Anadolu’nun büyük kısmını Pers hâkimiyeti altına almıştır. Sonrasında II. Kyros, Mezopotamya’nın son yerel krallığı olan Babil’i ele geçirerek Mezopotamya’nın tamamını Pers h âkimiyetine almıştır.

II. Kyros’dan sonra Babil merkezli kurulan Pers satraplığı, Mezopotamya’nın otoritesi h âline gelmiştir. Bu otoriteye karşı MÖ 522 yılında Nabonidus’un oğlu olduğunu iddia eden III. Nebukadnezar isyana kalkışmıştır. Babil kentinden çıkıp ordusu ile birlikte kuzeye doğru harekete geçen III. Nebukadnezar, karşısına çıkan Pers ordusuna yenilmiş isyancılar ile birlikte öldürülerek isyanı sonlandırmıştır.

MÖ 521 tarihinde başlayan yeni bir isyanda ise Arakha ismiyle anılan ve Nabonidus’un soyundan geldiğini iddia eden IV. Nebukadnezar ayaklanmıştır. Bu isyanda I. Darius’un komutanlarından olan Intaphrenes tarafından kısa sürede bastırılmıştır.

Yaklaşık iki yüz yıl süren bu dönemde Mezopotamya’nın güçlenen yerel liderleri, Pers h âkimiyetine son vermek için ayaklanmalar düzenlemiştir. Askerî güçle bastırılan bu isyanlardan sonra Büyük İskender’e kadar Mezopotamya, Persler tarafından yönetilmiştir.