Fiziksel İşyeri Düzenleme: Aydınlatma

İşyerinde Ergonomik bir aydınlatma sağlamak, çalışanların sağlığı, güvenliği, performansı ve genel iş verimliliği üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Ergonomik bir aydınlatma, çalışanların görsel konforunu sağlar.

Gözün ağ tabakasını uyarabilen ve görsel duyu oluşturabilen ışınım enerjisine ışık denilir.

Lümen (lümen), uluslararası birim sisteminde ışık akısının birimidir. Her yönde üniform olarak 1 kandela (cd) ışık yeğinliğinde ışık yayan bir nokta ışık kaynağından, birim katı açı içerisinde yayılan ışık akısı 1 lümen olarak tanımlanmıştır.

Aydınlatma, nesnelerin görülüp algılanabilmeleri için yüzeylerine ışık uygulanmasıdır. Aydınlatma düzeyi (illuminance level, illumination level), üniform aydınlatılmış bir yüzeyin, birim alanına gelen toplam ışık akısıdır. Sembolü “E” olup, birimi ise (metrik sistemde) “lüks”tür.

Aydınlık düzeyi ölçümlerinde aydınlık -ölçer kullanılır. Işıklılık, parıltı ya da parlaklılık (brightness), bir ışık kaynağı ya da aydınlatılmış bir yüzey üzerindeki bir noktanın, herhangi bir doğrultudaki ışıklığı, söz konusu noktayı çevreleyen sonsuz küçük yüzey alanından, o doğrultuda yayımlanan ışık yeğinliğinin, bu yüzey alanının o doğrultuya dik bir düzlem üzerindeki iz düşüm alanına oranıdır.

Aydınlatılmış bir yüzeyin ışıklılığı, yüzeye çarpan ışık miktarına yani aydınlık düzeyine ve yüzeyin ışık yansıtma katsayısına bağlıdır.

Göz, birçok yapıdan oluşur. En dışta, gözü koruyan ve ışığı kısmen geçiren saydam bir tabaka olan kornea bulunur. Korneanın arkasında, gözün odaklama işlevini yerine getiren ve ışığı kırarak retina üzerine odaklanmasını sağlayan mercek yer alır. Retina, gözün iç tabakasıdır ve ışığın algılandığı yerdir.

Gözün, cisimlerin en ince şekil ve doku ayrıntılarını, en küçük ışıklılık ve renk kontrastlarını ve görüş alanı içerisindeki en zayıf hareketleri ayırt edip algılama yeteneğine görme keskinliği denilir.

Gözün ortama alışma özelliğine göz uyma (adaptasyon, adaptation) denilir.

Göz, ortamın ışıklılık düzeyine bağlı olarak bazı ayarlamalar yapar ve ışık duyarlılığını değiştirir. Buna " ışıklılık uyması" denir.

Renk , gözün ışık tayfındaki (ışığın farklı dalga boylarındaki bileşenlerinin birleşimiyle oluşan görünür ışık spektrumunundaki) farklı dalga boylarına karşı gösterdiği psikolojik tepkilerin bir sonucudur.

Görme alanında bulunan aşırı parlak yüzeyler, çıplak ışık kaynakları gibi, çok aydınlık ve çok karanlık mekanlar arasındaki büyük ışıklılık farkı nedeniyle göz kamaşmasına yol açar.

Elektrik enerjisini ışığa dönüştüren aygıta elektrik lambası denir.

Akkor lambaların havası boşaltılmış veya içerisine asal gaz doldurulmuş tiplerine “standart akkor lamba” denir,

Asal gazla birlikte iyot veya brom gibi halojen buharı içeren tiplerine “tungsten- halojen lambalar” denir.

Elektrik enerjisini ışığa dönüştüren aygıta elektrik lambası denir. Lambalar, elektrik enerjisinin ışığa dönüştürülmesinde uygulanan yönteme göre sınıflandırılır.

Akkor lambaların havası boşaltılmış veya içerisine asal gaz doldurulmuş tiplerine “standart akkor lamba”, asal gazla birlikte iyot veya brom gibi halojen buharı içeren tiplerine “tungsten- halojen lambalar” denilir.

Gözün renkleri ve nesneleri görüp algılayabilmesi için bir ışık kaynağı ile aydınlatılmaları gerekir.

Işık kaynakları ürettikleri ışığın rengine göre sıcak –soğuk renkli ve düşük -yüksek renk sıcaklıklı lambalar şeklinden tanımlandıkları gibi ürettikleri ışığın tayfsal enerji dağılımına göre de tanımlanır.

Gömülü ışıklıklar, tavanı açık olan yerlerin aydınlatılması amacıyla kullanılabilir. Işıkla donatılmış tavanlar, genel olarak iyi bir görme sağlar.

Çalışma düzleminin her yerinde yaklaşık aynı düzeyde aydınlık sağlayan aydınlatma yöntemine genel aydınlatma yöntemi denir.

Yapılan iş için gerekli aydınlık düzeyinin tamamı genel aydınlatma sisteminden karşılanır.

Tek başına lokal aydınlatma, çevre ile çalışma alanı arasında büyük ışıklılık kontrastı oluşturur.

Gün ışığı aydınlatmalarının bina içinden ve dışından devamlı temizliği ve camlarının devamlı temiz tutulması zorunludur. Yapay aydınlatmada, aydınlatma etkinliğini azalabileceği dikkate alınarak gerekli bakım hizmetlerinin yapılması gerekir.

Ergonomistler, yapı iç mekânlarında oluşacak gün ışığı aydınlığını tahmin etmekte kullanabilecekleri çeşitli yöntemler geliştirilmiştir.

Yapıların gün ışığıyla aydınlatılmasında, içeri giren ışık miktarı pencereden görünen gökyüzü alanının büyüklüğüne bağlıdır.

Doğal aydınlatmada, ışığın kontrolü Ergonomi için önemli bir unsurdur. Işık kontrolü, iç mekânda istenilen aydınlık seviyesini sağlamak, göz kamaşmasını önlemek ve enerji verimliliğini artırmak için gereklidir.