Antropometrik İşyeri Düzenleme

Gerçekleştirilen dizaynda “Ergonomi”nin hedefleri aranıyorsa, tüm ihtiyaçların öncesinde fizyolojik faktörler göz önünde tutulmalıdır. Göz önünde bulundurulması gereken en önemli unsur, insan ölçüleridir.

Çalışma yerlerinin tasarımında insan ölçüleri göz önüne alınırken; insan yeni baştan yaratılamayacağına göre, onun ölçülerinin bilinmesi, makinelerin ve dolayısıyla insan-makine sistemleri tasarımının ön koşuludur. Çalışan insanların fiziksel rahatlıkları ve beden yeteneklerini en üst düzeyde kullanabilmeleri, öncelikle kullandıkları malzeme, çalışma yüzeyleri ve hacimlerin, onların boyutlarına uygun olmasına bağlıdır. Verimlilik koşulla rıbireyin yaşadığı mekânın ve kullandığı donanımın (araç ve gerecin) insanın Antropometrik (vücut ölçülerine) ve biyomekanik özelliklerine (hareket hudutları, kuvvet gereksinimlerine) uygun olmasına bağlıdır.

Antropos (insan) ve metikos (ölçü) sözcüklerinden oluşan Antropometri, insan vücut ölçülerinin belirlenmesi ve uygulanması ile uğraşan bir bilim dalıdır. Mühendislik (Sanayi) Antropometrisi ise Ergonominin en önemli konularındandır ki, insan ölçülerini mühendislik açısından değerlendirerek inceler. Bu çalışmalar ;psikoloji, antropoloji, fizyoloji ve tıp disiplinlerinin mühendislikle birleşmesine yani Ergonomi biliminin doğmasına yol açmıştır.

Antropometri ilk kez geçtiğimiz yüzyılın ilk yarısında, çalışanların daha az yorulmasını sağlamak amacıyla, vücut ölçüleri değişik postürlere (duruş ve oturuş biçimlerine) göre oturakların daha uygun tasarlanmasında kullanılmıştır. Antropometri bilimsel manada, insan vücut ölçüleri ve vücut hareketleri ile bu hareketlerin frekans ve sınırları gibi vücut özelliklerini inceleyen bir disiplindir. “vücut ölçüleri bilimi” olarak da adlandırılan Antropometri, çalışma (veya dinlenme) yeri dizaynın temelini oluşturmaktadır. Genel bir yaklaşım açısıyla Antropometri, insanlara yardım ve hizmet etmesi için düşünülmüş bütün eşya ve araç tasarımının ayrılmaz bir parçasıdır. Antropometrik Ergonomide, başta iş alanları olmak üzere tüm aletlerin fiziksel ölçülerini belirlemede kullanılır.

Antropometri, birbirine hiç benzemeyen eşyaların ölçülerini optimize etmeye yarar. Ancak, Antropometrik veriler, vücut ölçüleri ve oranları değişik topluluk ve ırklarda büyük ölçüde farklılıklar gösterir Antropometrik veriler ele alınırken dizayn edilecek olan kullanıcıya uyumu açısından doğru verilerin toplanması için doğru kullanıcı populasyonu incelenmelidir.

Antropometrik çalışma yerinden söz edilebilmesi için, iş yerlerinin ortalama değerlere göre değil, amaca göre belirlenmiş bir ölçü aralığında, yani alt ve üst sınırlar arasında kalan ölçülere sahip kişilerin rahatça çalışabileceği şekilde düzenlenmesi gerekir. Ergonomik iş istasyonu tasarımı doğrultusunda toplanan Antropometrik veriler değerlendirilirken, hangi yüzde sınırının (oranının) kullanılacağına işletme politikası çerçevesinde karar verilir. Çünkü dizayn (tasarım) aralığı arttığı zaman maliyette buna bağlı olarak artar.

İş alanı hacmi, bir operatörün etrafındaki kolay veya zor (maksimum) ulaşılabilen alandır. Dinamik antropometride elin hareketiyle taranabilen “iş alanı hacmi” (diğer ismiyle kullanıcı denetimli hacim) tanımlanarak, panel tasarımında kontrol düğmelerinin optimum yerleşimi sağlanabilir.

Vücut ölçüleri hakkındaki istatistiki bilgiler doğrudan bir tasarım problemine uygulanamaz. Tasarımcı önce hangi Antropometrik uyumsuzlukların olabileceğini analiz etmeli ve hangi Antropometrik verilerin bu problemin çözümünde uygun olacağına karar vermelidir.

Çalışma yerinin Antropometrik düzenlenmesinde önemli bir faktör de eldeki istatistik ölçülerin nasıl kullanılacağıdır. İstatistik ölçülerden ortalama ve standart sapma ile elde edilecek üst ve alt sınır değerleri bize tasarım aşamasında asıl kullanmakta olacağımız iç ölçüler ve dış ölçüleri verir. İç ölçüler, iş yerinde fizyolojik ve biyomekanik sınırlamalara da uyularak iç ölçülerin tespitinde, insanın ya da vücudun belli bir kısmının sığacağı en küçük ölçüler için en büyük vücut (%95 olarak) esas alınır. Dış ölçülerin tespitinde, iş görenin erişmesi gereken işlem alanları için ele alınan ölçü aralığında en küçük boyutlu kişinin de zorlanmadan ulaşabileceği en büyük vücut (%5 olarak) ölçü olarak alınır.

Ürün ve aletlerin tasarımında, ilgilenilen tüm değişkenler dikkatle ele alınarak lüzumlu ölçüler değerlendirilmeli, yani kullanılacak veriler dikkatlice seçilmelidir. Durma ve hareket hâlindeki vücut ölçüleri, kemik uzunluğu, kas ve doku kalınlığı ile eklemlerin form ve mekaniğine bağlıdır.

Yapılan Antropometrik ölçümleri değerlendiren Hertzberg, Ergonomik tasarımlar açısından önemli olan otuz ölçüyü saptamıştır. Türk insanı için Antropometrik veriler, yetersiz olmakla beraber sınırlı sayıda vatandaş üzerinde yapılmıştır. Yapılan araştırma sonuçlarına oluşturulmuştur.