Çalışma Yerinin Ergonomik Düzenlenmesi
Bir bilim olarak Ergonomi; sistem bileşenleri, İnsan Sistem Etkileşim Teknolojisi (Human System Interaction Technology, HSIT), insan yetenek, sınırlar ve diğer fizyolojik, psikolojik vb karakteristikleri ile ilgililenir.
Çalışma yerlerinin Ergonomik düzenlenmesinde esas alınacak beş ana başlık bulunmaktadır:
- Donanım Ergonomisi,
- Çevresel (Fiziksel) Ergonomi,
- Bilişsel Ergonomi,
- İş Tasarım Ergonomisi,
- Makro Ergonomidir.
Daha önceki ünitelerde belirtildiği gibi, İnsan Sistem Etkileşim Teknolojisi, “pilot hatası” olarak tanımlanan askerî havacılık kazalarının nedenlerini açıklamak üzere başlamış idi.
Çevresel (Fiziksel) Ergonomi, insanın fiziksel etkinlikleriyle ilişkili olarak insanların anatomik, antropometrik, fizyolojik ve biyomekanik karakteristikleriyle ilgilenmektedir. Çevresel (Fiziksel) Ergonomi, çevremizde performansımızı etkileyebilecek fiziksel etmenleri konu edinir.
İş fizyolojisi; dolaşım, solunum ve iskelet sisteminin işin metabolizmadan sağlanacak enerji gereksinimlerine verdiği cevapları konu edinir. Bu disiplin iş talebi ve çalışanın kapasitesinin uyumsuzluğuyla ilgili verilerden yola çıkarak, yerel veya genel vücut yorgunluğunu önlemeyi hedefler. Biyomekanik ise, özellikle doku mekanik streslerine yanıt olarak insan dokusunun mekanik özellikleri ile ilgilenir.
Bilişsel Düzenleme teknolojisi, özellikle insanların nasıl düşündüğü ve bilgiyi nasıl işlediğiyle ilgili olduğu için genellikle Bilişsel Ergonominin ana ürünü olarak görülmektedir. Bilişsel Ergonomi; insanın düşünme ve bilgiyi işleme şekli ile diyalog kuran yazılımları mümkün kılan, kullanılabilir yazılımı geliştirmek için gerekli yöntem, spesifikasyon, kılavuz ve prensiplerin tasarımından oluşmaktadır. Yazılım teknolojisi ve uygulamalarında devam eden artış ve kullanılabilir etkili yazılım tasarımına İnsan Yazılım Etkileşimi Teknolojisinin artan önemi sebebiyle, Ergonominin bu bilişsel düzenleme yönü, disiplin içerisinde çok güçlü bir büyüme alanı olarak gelişmeye devam etmektedir.
Bilişsel Ergonomi, işin bilgi işleme gereksinimleriyle ilgilenir. Başlıca uygulamaları yazılımlardaki hata olasılığını en düşük seviyede tutmanın yanı sıra, insan performansını artırmaya yönelik kadran, kontrol ve bilgisayar programları geliştirmektir.
Bilişsel Ergonomi, insanların sistemin diğer ögeleriyle etkileşimleri açısından algılama, bellek, mantık yürütme ve motor cevap gibi mental süreçlerle ilgilenmektedir. Başlıca konuları arasında; mental (yani zihinsel) iş yükü, karar verme, becerili performans, İnsan Bilgisayar Etkileşim (HCI), insan güvenilirliği, iş sistemi, bunları İnsan Sistem Tasarımı'yla ilişkili becerileri kazandırma gibi konuları kapsamaktadır.
İş Tasarımında, İş Analizi (Work Study) ve insan Yetenek Testleri gibi iş karakteristikleri ve diğer kabiliyetleri ile insanın sınırları konusundaki çalışmaların yöntemleri ve araçları Endüstriyel Psikoloji disiplinince geliştirilmiştir. Endüstriyel Psikoloji, sistem talepleri karşılayabilecek kişisel özelliklere sahip kişilerin seçiminde, hem iş gerekleri ve hem de insanın yetenekleri ve sınırları konularındaki çalışmaları yürütmektedir.
Ergonomi’nin, makro düzeydeki yönetim ve organizasyon boyutları dikkate alınarak yapılan sistem tasarımı çalışmalara Makro Ergonomik Düzenleme adı verilir. Makro Ergonomi, iş sisteminin baştan aşağı tasarım karakteristiğini insan-iş, insan-makine, İnsan- Yazılım Arakesiti tasarımıyla gerçekleştiren, iş-insan sistemi tasarımlarında “Sosyo-Teknik Sistem Yaklaşımı” olarak tanımlanmaktadır.
Çalışma yeri, bir iş sistemi içinde insanın görevlendirildiği mekânsal alandır. Ergonomik Çalışma Yeri Düzenleme, çalışma yerinin ve işin, insana uyumunun sağlanması göz önünde tutularak düzenlenmesidir.
İşin insana uyumunu sağlama çabalarında temel öğe olan “Ergonomik Çalışma Yeri Düzenleme”, beş ana konu (başlık) altında incelenir:
- Antropometrik açıdan çalışma yeri düzenleme,
- Fizyolojik açıdan çalışma yeri düzenleme,
- Psikolojik açıdan çalışma yeri düzenleme,
- Enformasyon tekniğine dayalı çalışma yeri düzenleme,
- Güvenlik (yani İş Sağlığı ve Güvenliği) tekniğine dayalı çalışma yeri düzenlemedir.