Bilgiye Dayalı İşyeri Düzenleme

Bilişsel Ergonomi, bilgisayar devrimiyle hayat bulan Ergonomi disiplini içerisinde gelişen yeni birteknolojidir. Ergonominin bir alt konusu olan Bilişsel Ergonomide, insan-bilgisayar sistemlerinde daha verimli çalışma düzeni üzerine, insan- bilgisayar sistemlerindeki etkileşimleri sistematik olarak inceler.

Mühendislik Psikolojisi olarak da adlandırılan Bilişsel Ergonomi, insan-makine sistemleri çerçevesinde insan davranışlarını inceler ve üretim ve güvenlikte artış sağlamak amacıyla alet ve makine tasarımı üzerinde çalışmalar yapmaktadır. İnsanların kullanması için yapılan pek çok aletin gerektirdiği davranışlar, insanların güç, algı ya da tepki zamanı gibi konularda kapasitelerinin ötesinde davranımlarını gerektirir. Bu alan, artık iş çevresini insan becerisi ve yeteneklerine göre düzenlemeyi amaçladığı için günümüzde "İnsan Faktörleri Psikolojisi" ya da "Bilişsel Ergonomi" ismi ile anılmaktadır.

İnsan Sistem Etkileşim Teknolojisine göre Ergonominin beş ana bileşeninden biri “Bilişsel Ergonomi” veya “Bilişim Ergonomisi” yani “Bilgiye Dayalı Ergonomi” olarak adlandırılmaktadır. Bilişsel Ergonomi, mental süreçlerle ilişkilidir. Algılama, bellek, mantık yürütme, motor cevap gibi ögelerle insan ve sistemin diğer ögelerinin etkileşimi açısından ilgilenir ki, bunların çoğunu Yazılım Ergonomisi içeriğinde görmekteyiz.

Mental iş yükünün, karar vermenin yanı sıra, İnsan Bilgisayar Etkileşimi gibi ana konuları bulunmaktadır. Ayrıca, insan güvenilirliği, iş sistemi, bunları insan sistem tasarımıyla ilişkili becerileri kazandırma gibi konularla da ilgilenmektedir. HCI, insanın düşünme ve bilgiyi işleme şekli ile diyalog kuran yazılımları mümkün kılan, kullanılabilir yazılımı geliştirmek için gerekli yöntem ve prensiplerin tasarımından oluşmaktadır.

İnsan Bilgisayar Etkileşiminde yürütülmekte olan faaliyetlerin, bilişim teknolojilerinin gelişimi de göz önüne alındığı takdirde, Bilgiye Dayalı Ergonominin ne denli önem kazandığı anlaşılmaktadır.

Çoğu standart, özellikle donanım standartları, objektif olarak ölçülmüş veya bir şekilde direkt gözlemlenmiş özellikleri tanımlar. Pragmatik Yaklaşım (Faydasal Yaklaşım), standartların ana hatlarına uygunluğunu belirlemede organizasyonun zamanı ve harcanması gereken eforu minimize etmektedir. Pragmatik Yaklaşım, ISO 9241’in yazılım parçalarını göz önünde bulundurarak uygunluk sağladığı gibi, HFES 200 standartlarından da fayda sağlamaktadır.

Uyumluluk kavramının gerçek ifadesi ISO 9241’de şu şekilde ifade edilmiştir: “Ürün eğer ki ISO 9241’deki uygulanabilir önerileri karşıladığı iddiasındaysa, geliştirme ve/veya değerlendirme için gereksinimlerin kurulmasında prosedür tanımlanacaktır. İlgili birimler arasındaki meselelerin uzlaşısı prosedürün spesifikasyon düzeyini verir”. Mevcut kullanılabilirlik şartlarını oluşturmaya yönelik yapılan düzenlemelere alternatif oluşturmak yerine HCI topluluğu geliştirici yönde katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Kullanılabilirlik kontekst analiz metodu kullanıcı tiplerini, ikincil kullanıcı tiplerini ve organizasyonel yapıları kontekstin bir parçası olarak kullanılabilirlik analizinde kullanır.“RESPECT Yaklaşımı” ile kullanıcı gereksinimleri iskeleti kullanıcı odaklı gereksinim analizine detaylı bir yaklaşım sunmaktadır. “Nesnel Bakış Etkileşim Tasarım Yaklaşımı” geleneksel nesne -tabanlı metotları geliştirir ve iteratif ekip iletişimi ve tasarımını kullanarak kullanıcı arayüz spesifikasyonlarını geliştirmede tasarım araçlarını kullanarak geliştirir böylece bilişim alanında Ergonomi uygulamasına odaklanır.

“Arayüz”, herhangi bir programlama bilgisine sahip olmayan kullanıcıların da bilgisayar programlarını veya bilgisayar programları ve komutları içeren makineleri kullanabilmelerini mümkün kılmak için geliştirilen görsel, işitsel veya dokunsal kumanda araçlarının tümünü ifade eder.

Arayüz tasarımı, kullanıcı ile makine arasında bir iletişim ve etkileşim köprüsü görevi gören kullanıcı arayüzlerinin tasarımı ile ilgili tasarım disiplinidir.

“Kullanıcı Arayüz Tasarımı” disiplininin başlıca amaçları ve amaca ulaşmak için öngördüğü yöntemlerden biri Kullanıcı Odaklı Tasarımdır. Kullanıcı arayüzü tasarımı için gerekli kılavuz, ekran tasarımları için meselenin ana noktalarına spesifik ve geniş bir liste sunar.. Bunlar denge, eşitlik, simetri, ardışıklık, uyuşma, bütünlük, orantı, sadelik, yoğunluk, düzenlilik, ekonomiklik, homojenlik, ritim ve düzen ve karmaşıklıktır.

Kullanıcı arayüzü tasarımı için gerekli kılavuz, ekran tasarımları için meselenin ana noktalarına spesifik ve geniş bir liste sunar. Bunların gözden geçirimi ve diğer alakalı işler için, grafik gösterimlere aşağıda verilmiş olan ondört estetik ölçüt bulunmaktadır.

Kabullenebilirlik: Çalışmalar da göstermektedir ki, kullanıcı arayüzü algılanması ve kullanılabilirliği ile kullanıcılar arasında çok yüksek oranda ilişki tespit edilmiştir.

Bütünlük görsel olarak tüm elementlerin bir bütünü oluşturacak şekilde toplandığı mantıktır. Bütünlük ile tüm bileşenler birbirine aitmiş gibi gösterilmiş olur, öyle uygun sıralanmışlardır ki tamamıyla bir tek parça gibi algılanırlar.

Bir kültür tarafından estetik ve güzel olarak adlandırılan şeyler bir başka toplum tarafından aynı değerde kabul görmemektedir. Ancak, bazı orantılı şekiller zamana karşın ayakta kalmış ve bugün de geçerliliğini korumaktadır.

Sadelik formun tekliği ve doğrudanlığıdır, modelin anlamı kapsanırken bileşenlerin bir kompozisyonu sağlanmaktadır. Ekran tasarımında sadelik, noktalar sıraya konulurken ekrandaki bileşenlerin sayısının optimize edilmesiyle sağlanır.

Homojenlik kompozisyonunun bağıl derecesi ekranın dört bir köşesinin arasına nesnelerin ne kadar düzgünce dağıtıldığı ile belirlenir. Düzgünlüğün derecesi nesnelerin sayısının hemen hemen eşit veya fazla olması ile ilgilidir.

Ergonomist, kullanılabilirlik ölçütünü sağlayabilmek için bağımsız bileşenleri tasarlamanın yanı sıra bu bağımsız bileşenlerinin ne şekilde etkileşim içinde olduklarını da göz önünde bulundurmalıdır. Kullanılabilirlik kombine bir şekilde tüm fonksiyonel sistem bileşenlerini içerir. Kullanılabilirlik tüm bileşenler ne kadar uyum içinde çalışırsa o kadar yüksektir, bu uyum sayesinde elde edilen sinerjiden ekstra fayda sağlanır.