Sağlık Düzeyini Belirleyen Epidemiyolojik Ölçütler

Epidemiyoloji

Toplumdan seçilen belli grupların hastalık, ölüm ve doğumla ilgili sağlık sorunlarını ve bunları etkileyen faktörleri sayısal olarak ölçmektedir. En basit ölçüm, toplumda belli bir sağlık problemi olanların sayısıdır. Ancak, sadece sayılar toplumun sağlık problemi hakkında kesin bir fikir vermez. Toplumun sağlık problemleri hakkında daha doğru sonuçlara ulaşmak için epidemiyolojik sağlık ölçütleri geliştirilmiştir. Söz konusu ölçütler toplumda değişik amaçlarla kullanılmaktadır.

Epidemiyolojik sağlık ölçütleri; toplum sağlığını etkileyen sorunları tanımlamak, sorunların dağılımını incelemek, zaman içindeki değişimini izlemek, toplumlar arası karşılaştırma yapmak, sağlık hizmetlerinin etkinliğini değerlendirmek, sağlık sorunlarını öncelik sırasına koymak ve sağlık sorunlarının çözümü için planlama yapmak amacı ile kullanılmaktadır.

Sağlık ölçütleri literatürde çeşitli başlıklar altında, değişik sınıflamalarla verilmiştir. Bu bölümde epidemiyoloji alanında en sık kullanılan; doğurganlık, hastalık ve ölüm düzeylerini belirleyen temel ölçütler alt başlıkları ile özetlenmiştir. Diğer ölçütler başlığı ile verilen göstergelere bu bölümde yer verilmemiş, gereksinim halinde okuyucu diğer kaynaklara yönlendirilerek bu konularda detaylı bilgi almaları önerilmiştir.

Doğurganlık Düzeyini Belirleyen Epidemiyoloik Ölçütler

Kaba Doğum Hızı: Kabaca bir toplumda belli bir zamandaki canlı doğumların aynı süredeki nüfus içindeki payını ifade eder.

Genel Doğurganlık Hızı: Bir toplumda belli bir zaman zarfında meydana gelen toplam canlı doğum sayısının aynı toplumda aynı süredeki doğurgan çağdaki kadın nüfusuna bölünmesi ile elde edilen ölçüttür.

Özel Doğurganlık Hızları

Yaşa özel doğurganlık hızı: Farklı toplumların doğurganlık düzeylerinin karşılaştırılmasında, aynı toplumun farklı zamanlardaki doğurganlık düzeyindeki değişimi izlemede ve özellikle aile planlaması hizmetlerinin etkinliğini ölçmede kullanılan çok duyarlı bir ölçüttür.

Pariteye -özel doğum hızı: Toplumda belirli bir sürede belli sayıda çocuk doğurmuş kadınların, yaptıkları canlı doğum sayısının, aynı toplumda aynı sürede aynı sayıda çocuk doğurmuş kadınların nüfusuna bölünmesi ile elde edilen bir ölçüttür.

Toplam Doğurganlık Hızı: Bir kadının doğurgan olduğu dönem boyunca doğurabileceği ortalama çocuk sayısıdır.

Çocuk/Kadın Oranı: Doğum sayılarının doğru olarak saptanamadığı durumlarda, nüfus sayımı verileri kullanılarak elde edilen, doğurganlık boyutunu dolaylı biçimde belirten bir ölçüttür.

Hazırlanan içeriğin sonunda konunun tümünü kapsayacak şekilde özet hazırlan

Hastalık Düzeyini Belirleyen Epidemiyoloik Ölçütler

Prevalans: Belirli bir anda veya belli bir sürede, belirli bir toplumda saptanan eski ve yeni vaka sayısının, aynı süredeki risk altındaki kişi sayısına bölünmesiyle elde edilen bir ölçüttür. Bir hastalığın, o anda ya da sürede toplumdaki görülme sıklığını ifade eder.

İnsidans: Belirli bir sürede belirli bir toplumda saptanan yeni vaka sayısının, aynı süredeki risk altındaki kişi sayısına bölünmesiyle elde edilen bir ölçüttür. Bir toplumdaki sağlam kişilerin belirli bir süre sonra belirli bir hastalığa yakalanma olasılığını belirler.

Atak Hızları: İnsidans hızının bulaşıcı hastalıklar alanında kullanılan özel bir şeklidir. Belirli bir süre içinde saptanan bulaşıcı hastalık vaka sayısının, o hastalığa duyarlı kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir. Salgınlar sırasındaki toplam insidansı verir. Genellikle salgın süresindeki vaka sayısını, ilk vakadan son vakaya kadar gösterir.

Epizod Hızı: Bağışıklık bırakmayan ve tekrarlayan bulaşıcı hastalıkların sıklığını ölçmek için kullanılır. Belirli bir sürede meydana gelen epizod (atak) sayısının risk altındaki kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir

Ölüm Düzeyini Belirleyen Epidemiyoloik Ölçütler

Kaba Ölüm Hızı: Kolay elde edilen ve en sık kullanılan bir ölçüt olmasına rağmen toplumdaki çeşitli yaş ve cinsiyet gruplarının ölüm risklerini tam olarak yansıtmadığı için duyarlı bir ölçüt değildir. Ölümlerin boyutu hakkında sadece genel bir fikir verir.

Özel Ölüm Hızları: Ölümleri daha duyarlı inceleyebilmek için; cinsiyet, yaş, yerleşim yeri, ölüm nedeni gibi özelliklere göre hesap edilen daha duyarlı ölüm ölçütleridir.

Fatalite Hızı: Belirli bir hastalığın ne kadar ölümcül seyrettiğini ve hastalığa yakalanmış olanlardan ne kadarının öldüğünü gösterir.

Bebek ve Çocuk Ölüm Hızı

Bebek ölüm hızı: doğumdan sonraki 365. günler içinde olan bebek ölümleridir.

Beş yaş altı çocuk ölüm hızı: Canlı doğup bu dönemi bitirmeden meydana gelen ölümler BYAÖ’mü olarak tanımlanmakta ve aşağıdaki şekilde hesap edilmektedir.

Ana Ölüm Hızları

Perinatal ölüm hızı: gebeliğin 28. haftasından sonraki sure, doğum ve doğumdan sonraki ilk yedi günde meydana gelen ölü doğumlar ve bebek ölümleridir.

Ana ölüm hızı: Gebelik, doğum ve lohusalık dönemlerinde doğurganlıkla ilgili nedenlerle meydana gelen ölümlerdir.

Orantılı Ölüm Hızları: Tüm ölümler içinde belli bir nedenle ölümlerin (nedene -özel orantılı ölüm hızı) veya belli bir yaş grubunda ölümlerin (yaşa- özel orantılı ölüm hızı) oranını veren bir ölçüttür.

Nedene- özel orantılı ölüm hızı: Toplum nüfusunun bilinmediği durumlarda kullanılır. Bir toplumda belli bir zaman zarfında belli bir nedenden dolayı ölenlerin sayısının aynı toplumda aynı süredeki toplam ölüm sayısına bölümü ile elde edilir.

Yaşa -özel orantılı ölüm hızı: Bir toplumun genel sağlık düzeyini değerlendirmede kullanılır. Toplam ölümlerin yaşlara dağılımı ile ilgili bilgi verir.