Sağlığı Etkileyen Faktörler

Bir çok kuramcı tarafından çeşitli şekillerde tanımlanan sağlık, Dünya Sağlık Örgütü tarafından yalnızca hastalık ya da sakatlığın olmayışı değil; bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli olarak tanımlamıştır. Ancak iyilik hâlinin subjektif olması; kişiye ve zamana göre değişmesi nedeniyle bedensel, sosyal ve ruhsal olarak tam bir iyilik hâlinin gerçekleşmesi ve sürdürülmesinin mümkün olmadığı kabul edilmektedir. Öte yandan biyo psiko sosyal bir varlık olan insanın, yaşamını sağlıklı bir şekilde sürdürebilmesi için bu üç öğenin birbiriyle etkileşmesi ve dengeli bir ilişki içinde olması gereklidir.

Kuramcıların çoğu, sağlığın dinamik bir yapıda olduğunu, sağlık ve hastalığın birbirinden kesin olarak ayrılamayacağını vurgulamaktadır. Neuman'ın bu görüşü yansıtan sağlık- hastalık modelinde sağlık ve hastalık dinamik bir süreç olarak ele alınmaktadır. Bu süreçte bireyin iç ve dış çevresindeki değişimlere uyum sağlayarak fonksiyonlarını sürdürmesi sağlık, bu fonksiyonların öncekine göre azalması ya da bozulması hastalık olarak tanımlanmıştır.

Günümüzde bütüncül sağlık kavramı ile bireyin fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak bir bütün olduğu, her bireyin birbirinden farklı olarak ailesi, çevresi ve toplumla ele alınması gerektiği, sağlıkla hastalığın birbirinden ayrı olarak düşünülemeyeceği vurgulanmaktadır. Bu nedenle sağlık ya da hastalık bireysel olarak tanımlanmalı ve değerlendirilmelidir.

Sağlığın ögeleri arasında; kendini güçlü hissetmek, iyi ilişkiler kurmak, yaşamdan haz almak, yaşamı anlamlı bulmak, belli düzeylerde bağımsız olmak gibi durumlar da yer almaktadır. Bu yeni görüşler içinde psikososyal ve işlevsel özellikler sağlıklı olma kavramı içinde giderek daha fazla yer tutmakta, bireyin kendi sağlığı hakkındaki düşünce ve değerleri dikkate alınmaktadır.

Yapılan açıklamalar dikkate alındığında sağlığı etkileyen faktörlerin de bu çerçevede ele alınması gerektiği açıkça görülmektedir. Literatür incelendiğinde sağlığa etki eden faktörlerin çeşitli şekillerde gruplandırıldığı saptanmıştır. Bu bölümde; bütüncül sağlık kavramı da dikkate alınarak, sağlığa etki eden faktörler sosyal faktörler, fizyolojik faktörler, çevresel faktörler, yaşam biçiminden kaynaklanan faktörler ve sağlık hizmetlerinden kaynaklanan faktörler olmak üze beş ana başlık altında incelenmiştir.

Sağlığa etki eden sosyal faktörler başliği altinda yaş, cinsiyet, medeni durum, etnik yapı ve ırk, sosyoekonomik faktörler, dinî inanışlar, aile yapısı ve alışkanlıklar; sağlığı etkileyen fizyolojik faktörler başlığı altında; kalıtımsal, hormonal ve metabolik bozukluklar; sağlığa etki eden çevresel faktörler başlığı altında fiziko jeo kimyasal çevre, biyolojik çevre ve sosyo kültürel çevre; yaşam biçiminden kaynaklanan faktörler başlığı altında beslenme, stresle baş etme yöntemleri, egzersiz yapma ve sağlık sorumluluğu; sağlik hizmetlerinden kaynaklanan faktörler başlığı altında sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumu, herkesin bu hizmetlere kolayca ulaşabilmesi, sağlık hizmetlerinin niceliği ve niteliği konuları ele alınarak incelenmiştir.

Sağlık çalışanlarının sağlığa etki eden bütün bu faktörleri bilmesi, birey ve aile sağlığını en üst seviyelere çıkarmak için gerekli önlemleri zamanın alması sağlıklı bir toplum için son derece önemlidir.