Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Giriş

Nörogelişimsel bozukluklar, çocukluk çağından başlayarak bireyin gelişimini farklı düzeylerde etkilemekte, bu etkiler yaşam boyu sürebilmektedir.

Bu bozukluklar, birey ile birlikte ailesini, yakın çevresini de etkilemekte, böylece daha fazla sayıda bireyin bu sorunlarla mücadele etmesi gerekmektedir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) da, sıklığının fazla olması ve çok farklı şiddet ve çeşitlilikte karşımıza çıkması nedeni ile en çok araştırılan nörogelişimsel bozukluklardan biridir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Tanımı ve Tarihçesi

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireyin gelişimsel düzeyine uygun olmayan, toplum, okul veya iş yaşantısı ile ilgili etkinlikleri doğrudan olumsuz etkileyen dikkat süresi kısalığı/dağınıklığı, aşırı hareketlilik ve dürtüsellikle seyreden, belirtileri büyük oranda hayat boyu süren nörogelişimsel bir hastalıktır.

DEHB, çocukluk çağında başlamaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda, DEHB olan çocukların %30 -65’inin ergenlik ve yetişkinlik döneminde de DEHB bulgularını göstermeye devam ettiği tahmin edilmektedir.

DEHB’nin tanımlanmaya başlanmasının 1800’lü yıllara kadar dayandığı bildirilmektedir.

DEHB kapsamında dikkat dağınıklığı, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik olmak üzere üç boyutun olması, her olguda bunların farklı düzeylerde, farklı birlikteliklerle olması, bunlar dışında eşlik eden davranım sorunlarının olması tanılama sürecini zorlaştırmaktadır.

DEHB Etiyolojisi / Nedenleri

DEHB etiyolojisi ile ilgili olarak en çok üzerinde durulan ortak bulgu, DEHB’ye neden olduğu düşünülen beyinde prefrontal -striatal -serebellar bölgelerin hacminin ve aktivasyonunun az olması durumunun kalıtılabilirliğinin, %70 -80 oranında olduğudur.

DEHB tanısı alan olgularda, dikkat ve motor planlama dahil olmak üzere bilişsel süreçlerin kontrolü için önemli olan prefrontal bölgelerin gelişiminde, kortikal matürasyonda gecikme olduğu ortaya konulmuştur.

DEHB Tanılama

DEHB tanısının konulması sistematik bir değerlendirme sürecini gerekli kılmaktadır.

Çocukluk döneminde başvuran olgularda, anne -baba ve çocukla klinik görüşme ve gözlem, medikal durum değerlendirmesi, anne -baba ve öğretmen tarafından çeşitli test ve ölçeklerin doldurulması, çocuğun yaş grubuna uygun gelişimsel değerlendirme araçlarının ya da zeka/başarı testlerinin uygulanması, öğretmen ve okulun rehberlik birimi ile görüşülmesi gibi pek çok basamaktan oluşmaktadır.

Yetişkinlik döneminde de bireyin kendisine ek olarak aile hayatı, günlük/iş yaşantısı hakkında ayrıntılı bilgi edinilen klinik görüşme ve gözlem, nöropsikolojik testler ve medikal durum değerlendirmesi gerçekleştirilmektedir.

Tanı Kriterleri

DEHB, “DSM -5 Ruhsal Bozukluklar Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders)” ve “ICD -10 Uluslararası Hastalık Sınıflaması (International Classification of Diseases)” olmak üzere iki sınıflandırma sistemi üzerinden tanımlanmaktadır.

Eşlik Eden Durumlar

DEHB’ye sıklıkla başka durumlar eşlik etmektedir. Tüm yaşam dönemleri için DEHB’ye en azından bir bozukluğun eşlik etme oranı %60 -80’dir.

DEHB Tedavi Seçenekleri

DEHB’nin tedavisinde, bilimsel çalışmalarla etkinliği en çok kanıtlanmış tedaviler, psikofarmakolojik tedavilerdir. Bu tedavide amaç, bozukluğun yarattığı belirtilerin/davranım bozukluklarının düzeyinin azaltılmasıdır.

DEHB İzlem Planı

DEHB yaşam boyu süren bir tanı olduğundan olguların izlemi, değişen gereksinimlerin belirlenmesi ve karşılanması için tedavi planında gerekli değişiklerin yapılması büyük önem taşımaktadır.

DEHB Destek Önerileri

Psikososyal Riskler, Ev Ortamı ve Aile

Psikososyal risklerin olumsuz etkilerinin azaltılması ve ortadan kaldırılmasında, DEHB tanısı olan bireylerin aileleri, tanı almış bireyin güçlüklerle baş etme, olumsuz davranışları azaltıp olumlu davranışları artırma ve özdüzenlemeyi öğrenme sürecinde önemli rol oynamaktadır.

Okul Yaşantısı, Akran İlişkisi ve Öğretmen

DEHB tanısı alan çocukla ilgili olarak öğretmenlere DEHB ve çocuğun davranışları, özel gereksinimleri ve bu gereksinimleri karşılamada kullanılacak yöntem ve teknikler hakkında bilgi vermek yararlı olacaktır.

Ailelere Yönelik Öneriler

ABD’de kurulmuş Ulusal DEHB Kaynak Merkezi (The National Resource on ADHD) tarafından DEHB tanısı alan bireylerin ailelerine sunulan önerilerin hem ailelere hem de alanda ailelerle çalışan uzmanlara yol gösterici olacağı düşünülmüştür

DEHB Güçlü Yönler

DEHB tanısı alan bireylerin meraklı, heyecanlı ve enerji dolu olmaları, adalet konusunda oldukça duyarlı olmaları, risk almayı sevmeleri gibi olumlu özellikleri vardır.