Elektrik İç Tesislerinde Güvenlik ve Patlayıcı Ortamlar

Elektrik iç tesislerinde elektrik teçhizatı, Türk Standartları Enstitüsü ve Elektrik İç Tesisler Yönetmeliği'nde gösterilen usul ve kurallar göz önüne alınarak yapılmaktadır.

Yönetmeliğe göre anahtarlar kullanıldığı anma akımının ve geriliminin üzerindeki anma akım ve gerilim değerlerinde kullanılmamalıdır. Anahtarların gücü kullanım türüne göre seçilmelidir.

Elektrik iç tesislerinde kullanılacak aydınlatma araçları uygun lümen hesabı yapılarak seçilmeli, aydınlatma ekipmanları göz kamaştırıcı ve insan sağlığına zarar vermeyen değerde olmalıdır.

Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği gereğince 10 A anma değeri minimum alt değer seçilmiş ve bu anma değerinin altında fiş ve priz kullanımına müsaade etmemiştir.

Elektrik iç tesislerinde kullanılan sigortalar, cihazların normal çalışması durumunda hattan geçecek akım miktarına göre bir üst seviye değerinde seçilmektedir.

Kaçak akım koruma rölesi; faz ve nötr iletkenleri arasında bir dengesizlik yani fark oluştuğunda devreyi açan anahtardır.

Elektrik devrelerinde topraklamanın amacı, elektrikli cihazlar üzerinden elektrik kaçak akımı aktığı zaman, bu akımın elektrik cihazlarına ve bu cihazlara temas hâlinde olan insanlara zarar vermeden toprak iletkeni üzerinden akmasını sağlamaktır.

Patlama riskine sahip gazların hava ile bir araya gelerek meydana getirdikleri ortama patlayıcı ortam denilmektedir. Yanma kimyasal bir tepkime olup, bu tepkimenin gerçekleşmesi için oksijen, patlayıcı madde ve enerjinin (örneğin bir kıvılcım) bir araya gelmesi gerekmektedir.

Patlayıcı gazların oksijenle ve havayla karıştığı patlayıcı ortamlarda, arkların oluşumu tehlikeli durumun oluşmasına sebebiyet verecektir.

Patlayıcı gazların oksijenle ve havayla karıştığı patlayıcı ortamlarda arkların oluşumu tehlikeli durumun oluşmasına sebebiyet verecektir. Patlayıcı ortamın alevlenmesini engellemek için alev sızdırmayan (exproof) malzemeler kullanılmalıdır.

Patlayıcı ortamlarda tehlikeli ortamın oluşması için statik elektrik kaynakları en gizli ve gözden kaçırıldığı zaman belki de en tehlikeli sınıfta yer alırlar.

Yıldırım, statik şarjın doğal bir örneğidir. Çevredeki havada gerçekleşen süper ısı deşarjı, parlak flaşa neden olur ve şok dalgası oluşturur. Yıldırım, statik boşalmanın daha fazla yerli oluşumunda görülen kıvılcımların büyütülmüş versiyonudur.

Elektrikli raylar ve topraklı elektrik besleme akımı taşıyan elektrik tesislerinde, parazit akımları oluşur. Bu akımlar, topraklama noktaları arası gerilim farkı yaratabilir ve bu gerilim farkı da ark çıkmasına neden olabilir.

Patlayıcı ortamlarda kullanılan elektrikli aletlerin ortamı tehlikeye düşürmemesi için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntem ve metotlar aletin yapısına göre farklıdır.

D tipi koruma ilk uygulanan ve en geniş kullanılan koruma tipidir. Diğer koruma tipleri daha sonra geliştirilmiştir. Ark üreten ekipman, bu yöntemde basınca dayanıklı bir koruma bölümü içine yerleştirilir.

E tipi koruma normal çalışma icabı ark çıkarmayan cihazlar kullanılan fakat buna ilave önlem alınan bir uygulama olup cihazın emniyeti daha da artırılmıştır.

P tipi korum,a basınçlı koruma anlamında olup patlayıcı gazdan korunmak istenen bölgenin gazdan muhafazası amaçlanmıştır. Korunmak istenen bölge belli bir basınç altında tutulur. Çok geniş bir kullanım alanı yoktur.

N tipi korumada, cihazın bulunduğu koruma bölmesine genellikle kuvarz kumu konularak dış ortamdan korunan bölgeye gaz girişi önlenir.

Q tipi koruma çeşidinde; elektrikli cihazı içinde tutan muhafaza tamamı ile küçük parçacıklardan oluşan malzeme ile doldurulur.

İ tpi korumada cihazın enerji kaynağının olabileceği bir kısmı, d-tipi koruma ile korunurken bir kısmı ise kendinden emniyetli koruma ile korunabilir.

Aydınlatma aygıtları; patlama ortamında kullanılabilecek çeşitli aydınlatma armatürleri bulunmaktadır ve bunların korunma yöntemleri de ayrı ayrı aşağıdaki gibi verilmiştir.

Akkor flamalı aydınlatma armatörlerinin ark çıkarmazlar. Ark çıkarabilecek kısımları, anahtar kısımları olabilir ki bu da anahtar kısmında koruma gerektirir. Bu armatörlerin patlamaya problem teşkil edebilecek kısımları sıcak yüzeyleridir.

Floresan ampullerde, tıpkı akkor flamalı ampullerde olduğu gibi yüzey sıcaklığı ve ark yapabilecek starterler sorun teşkil etmektedir.

Patlayıcı ortamlarda kullanılacak elektrik aletleri her ne kadar exproof imal edilmiş olsa da bu cihazların birbirleri ile bağlantıları elektrik kabloları ile yapılmaktadır.

Patlayıcı ortamlarda kullanılan kablolar, zırhlı olarak ve yanmayı geciktirici olarak üretilirler.

Şalterler ve devre kesici olarak kullanılan elektrik aletleri açıp kapanma sırasında ark yapabilen aletlerdir. Patlayıcı ortamlarda kullanılan bu elemanlarda öncelikle açma kapama esnasında temas yüzeyini küçük tutarak ark kapasitesi düşük tutulmaya çalışılmaktadır.

Elektrik kapasitesinin belli bir güç üzerinde kullanıldığı ortamlarda işletme zorunlu olarak özel trafo kullanmak zorunda olduğu patlayıcı ortam bakımından tehlikeli ortamlar için transformatörler de exproof özellik taşımalıdır. Bu koruma da devre kesicilerinde olduğu gibi bir ark yapan kısımlar d-tipi diğer kısımlar başka bir koruma tipi ile korumaya alınmazlar.

Transformatörden kaynaklı bir patlayıcı ortam çok ciddi zararlara ve tehlikelere yol açacağı için transformatörün tamamı d-tipi korumaya tabi olmaktadır.

Elektrik motorları, yük bağlanıldığı zaman yüksek akım taşıyan, fırça kollektör yapısı gereği ark oluşturan ekipmanlar olduğu için patlayıcı ortamlarda kullanıldığı zaman patlama tehlikesine karşı koruma yapılmış olmalıdır.

Doğru akım motorları veya bilezikli asenkron motorların kullanımının gerektirdiği özel durumlar olabilir. Elektrik motorlarında d-tipi ve e-tipi koruma yapılabilir. D-tipi koruma neredeyse tüm elektrik motorlarına yapılabilmesine karşın pahalıdır ve ağırlığı artırmaktadır.