Talaşlı İmalat İşlemlerinde İSG

Mevcut imalat teknolojilerinde, uygulamada malzemelere şekil vermek için kullanılan yöntemler; yekpare üretim (kalıba döküm), parça kaldırarak şekillendirme (talaşlı imalat ve yığma ile şekillendirme (3D yazıcılar) şeklindedir. Talaşlı imalat yönteminin tarihi bir hayli uzun bir geçmişe sahiptir. Önceleri insan ve hayvan gücüyle yapılan talaşlı imalat, buharın imalatta kullanımıyla hızlı bir ivme kazanmış, yirminci yüzyılda insanlık tarihinin kaderini değiştirmiştir. Bu yüzyılda talaşlı imalat yapan takım tezgahlarının gelişim hızı, yöntemi fabrika yapan fabrikalar gibi nadide bir isimle anılır hāle getirmiştir.

18. yüzyılın ortalarında başlayıp, 20. yüzyılın sonlarına kadar devam eden Sanayi Devrimi, dünyada makineleşme oranı oldukça artmıştır. Makineleşme oranının artmasıyla çalışma hayatında birçok sorun ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında en önemlisi, İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG)dir. Geçmişten günümüze makineleşme ve teknolojinin gelişmesiyle çalışma saatleri düzenlenmiş olsa da çalışanların iş güvenliklerinin sağlanması sorun olmaktan çıkamamıştır. Çalışanların iş güvenliklerinin sağlanamamasıyla birlikte birçok iş kazası meydana gelmiştir.

Dünyada, çalışma hayatının düzenlenmesi ve çalışanların belirli bir standartta çalışmaları için 1919 yılında Dünya Çalışma Örgütü (ILO) kurulmuş, 1946 yılında ise Birleşmiş Milletler'in uzman bir kuruluşu olmuştur. Türkiye'de cumhuriyetin ilanıyla başlayan çalışmalar, 24 Ekim 1945 yılında Birleşmiş Milletler üyesi olmasıyla birlikte Dünya Çalışma Örgütü'nün almış olduğu kararlara uyma yükümlülüğü ile devam etmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) bünyesinde bulunan İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) ve İş Teftiş Kurulu Başkanlığı Türkiye’de iş güvenliği çalışmalarını yürütmekte, gerekli yasaları ve yönetmelikleri çıkarmakta ve iş yerlerini denetlemektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (BSTB) Makine Emniyeti Yönetmeliği'ni hazırlamıştır. Makinelerin; usulüne uygun şekilde kurulmasını, bakımlarının yapılmasını, insan sağlığına ve güvenliğine uygun şekilde tasarlanmasını, imal edilmesini ve temel emniyet şartlarının sağlanmasını amaçlamaktadır. Piyasaya çıkacak makinelerin, önce Ekonomi Bakanlığı tarafından hazırlanan Ürünlerin Piyasaya Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmeliğe uygun olması gerekmektedir. Bu yönetmeliğin amacı, ürünlerin piyasaya arzı ve dağıtımı aşamasında veya ürünler piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun ve güvenli olup olmadığının gözetimi ve denetimini, piyasa gözetimi ve denetimi konularında yetkili kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanmasını ve tavsiye niteliğinde kararlar alınmasını sağlamaktır. Piyasaya çıkacak olan ürün, kalite ve kullanılabilirlik açısından kullanışlı olsa da güvenlik yönüyle de yeterli olmalıdır. Makine imalatçıları, yasalar ve yönetmeliklerde belirtilen güvenlik kurallarına uymakla yükümlüdür.

Talaşlı işlem, malzemeleri yontarak şekillendirme işlemidir. Burada malzemenin geometrisine göre; silindirik, düzlemsel ve levha (Kalınlığı diğer boyutlarına göre küçük) parçalar olarak üç ana guruba ayrılabilir. Silindirik parçalar torna tezgahlarında; düzlemsel parçalar freze, vargel ve planya tezgahlarında işlenmektedir. Parçaları kesmek için testere ve kaynak yöntemleri, delikler için matkap tezgahları kullanılmaktadır. Özellikle farklı boyut ve yüzey kalitelerine ihtiyaç gün geçtikçe artmış, daha düşük hata paylarında, daha düzgün yüzey ihtiyacı taşlama gibi farklı tezgahların ortaya çıkmasına sebep olmuş, devamında takım tezgahları için NC (Nümerik Kontrol) tezgahlar ve devamında bilgisayarın hayatımızın ayrılmaz bir parçası olmasıyla CNC (Computer Numeric Control) tezgahlar ile devam etmiştir. Bahsedilen bu tezgahlar en çok kullanılandan başlayarak sırasıyla ele alınacaktır. Ancak konumuz İSG olduğuna göre bu tezgahları çalışan sağlığı ve güvenliği açısından birer risk oldukları açıktır. Burada şunu söylemekle yetinebiliriz. İmalat yöntemlerinde daha ileri teknoloji daha az iş kazası ve meslek hastalığı anlamına gelmektedir.

Fabrika yapan fabrikalar isimlendirmesiyle ünlenmiş takım tezgahları, talaşlı işlemin temel tezgahlarıdır. Güvenli kullanıldıklarında insanlığa ne kadar yararlı olduğu ortadadır. Ancak tüm iş kollarında olduğu gibi, talaşlı işlem işlerinde de kanıksama, iş kazalarının en önemli etkenidir. Tekdüze iş yapan operatörler tehlike körlüğüne, dolayısıyla kazaya sebep olmaktadırlar.