Duran Varlıklara Ait Dönem Sonu İşlemleri

Duran varlıklar işletmelerin yatırımları, diğer bir ifade ile aktif kalemleri içerisinde yer alıp satılmak üzere değil, uzun süreli kullanılmak üzere edinilen varlıklarının yanında, işletmenin uzun vadeli ticari alacakları ve diğer duran varlıkları kapsar.

İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere satın alınan, tahmini yararlanma süreleri bir yılı aşan, fiziki varlıklar ‘Maddi Duran Varlıklar’ olarak adlandırılmaktadır. Faydalı ömürleri bir yılı aşan bu maddi duran varlıklar, kullanıldıkça, aşınma, yıpranma ya da teknolojik gelişmeler nedeniyle, değer kaybına uğrarlar. Bu nedenle amortsmana tabi tutulurlar. Amortisman, nakit çıkışına sebep olmayan ancak ayrılan amortisman kadar, vergi matrahını azaltabilen bir gider unsurudur.

Maddi olmayan duran varlıklar da maddi duran varlıklar gibi amortismana tabidir.

Maddi Duran Varlıklarda Amortisman: ‘Amortisman’, duran varlıklarda kullanılma ve teknolojik gelişmeler sonucunda ortaya çıkan eskime, yıpranma ve demode olma şeklinde beliren değer azalışları olarak tanımlanmaktadır.

Dönemsellik kavramı gereği amortisman ayırmak suretiyle, maddi duran varlığın maliyeti, kullanıldığı muhasebe dönemlerine gider olarak aktarılır.

Amortisman ayırabilmek için:

Maddi Duran Varlığın işletmede bir yıldan fazla kullanılacak olması, yani faydalı ömrünün 1 (bir) yılı aşıyor olması,

Kullanıldıkça; yıpranmaya, aşınmaya veya ekonomik açıdan değer kaybına uğruyor olması,

Dönem sonu itibarıyla, envanter kayıtları içerisinde yer alıyor ve maliyet bedelinin, 2019 yılı için 1.200 (bin iki yüz) TL'yi aşıyor olması gerekir.

İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen bir duran varlığın bedelinin tamamının, alındığı dönemde veya faydalı ömrünü tamamladığı dönemde gider yazılması, dönemsellik kavramına aykırı bir durumdur.

Uygulamada bu yöntemlerden, normal amortisman yöntemi ve azalan bakiyeler yöntemi daha çok kullanılan yöntemlerdir.

İlgili döneme gider olarak kaydedilecek olan amortisman tutarının doğru bir şekilde hesaplanabilmesi için duran varlıklarla ilgili olarak şu bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır;

• Duran varlığın maliyeti,
• Duran varlığın tahmini faydalı ömrü,
• Duran varlığın faydalı ömrü sonundaki hurda değeri

Amortismanların kayıt altına alınmasında kullanılan iki yöntem vardır. Bunlardan birincisi ‘Direkt Kayıt Yöntemi’, ikincisi ise ‘Endirekt Kayıt Yöntemi’dir.

Normal Amortisman Yöntemi

Bu yöntem duran varlığın maliyetinin faydalı ömründe her yıl eşit tutarlarda yok edilmesini esas alır. Bu yöntemde yıllık amortisman tutarı şöyle hesaplanır:

• Amortisman Tutarı = (Dur. varlığın maliyeti –Hurda değeri ) x Amor. Oranı
• Duran varlıkların hurda değerlerleri belirnemiyor ise;
• Amortisman Tutarı = Duran varlığın maliyeti x Amortisman oranı
• Amortisman Oranı = 1 / Duran varlığın tahmini faydalı ömrü

Normal amortisman yönteminde duran varlığın faydalı ömrü 4 yıldan az ise amortisman oranı %25’ten fazla olamaz.

Azalan Bakiyeler Yöntemi

Bu yöntemde duran varlığın maliyeti faydalı ömründe yok edilirken, ilk yıllarda tutarın daha fazla, sonraki yıllarda azalarak devam etmesini esas alır. Bu yöntemde amortisman tutarı şöyle hesaplanır:

• Amort. Tutarı = (Duran varlığın net aktif değeri –Hurda değeri) x Amortisman oranı
• Hurda değeri olmadığı varsayıldığında ise,
• Amortisman tutarı = Duran varlığın net aktif değeri x Amortisman oranı
• Amortisman oranı = (1 / Duran varlığın tahmini faydalı ömrü) x 2

Bu yöntemde duran varlığın faydalı ömrü 4 yıldan az, amortisman oranı ise %50’den fazla olamaz.

Amortisman Giderlerinin Muhasebeleştirilmesi: Dönem sonunda normal amortisman yöntemi veya azalan bakiyeler yöntemi ile hesaplanan amortisman tutarlarının muhasebe kayıtları, direkt ve endirekt kayıt yöntemlerine göre ayrı ayrı yapılacaktır.

Direkt Kayıt Yöntemi: Bu yöntemde hesaplanan amortisman tutarı doğrudan ilgili duran varlık hesabının maliyet değerinden düşülür. Böylece ilgili duran varlık hesabı bilançoda net aktif değeri ile yer alır.

Endirekt Kayıt Yöntemi: Bu yöntemde sadece hesaplanan amortisman tutarı, ilgili duran varlık hesabından düşülmeyip, ‘257 Birikmiş Amortismanlar Hesabı’ nda ayrıca takip edilir. Böylece, duran varlığın maliyet değeri ve amortisman tutarları toplamı, bilançoda görülecektir.

Eğer bir duran varlık, faydalı ömrü sonunda kullanılabilir durumda ise son yıl amortisman tutarı 1 TL eksik kaydedilerek, duran varlık 1 TL’lik iz değeri ile kayıtlarda tutulmaya devam edilir.

Maddi Olmayan Duran Varliklarda Amortisman: Maddi olmayan duran varlıklar, yararlarının devam edeceği süreye bağlı olarak eşit tutarlarda amortismana (itfaya) tabi tutulurlar. Yararlanma süreleri belli olmayan, ‘kuruluş ve örgütlenme giderleri’ vb. giderler, aktifleştirilecek olursa 5 yıl içinde eşit tutarlarla amortismana tabi tutulur.

Tekdüzen Muhasebe Sistemi’ne göre maddi olmayan duran varlıklar için endirekt amortisman kayıt yöntemi benimsenmiştir. Dönem sonunda hesaplanan amortisman tutarı, ‘268 Birikmiş Amortismanlar Hesabı’na alacak, 770 Genel Yönetim Giderleri Hesabı’na borç olarak kaydedilir.

Özel tükenmeye tabi varlıklar grubuna giren hesaplar, özelliklerine göre tükenme payı ayrılmak suretiyle amorti edilirler. Ayrılan tükenme payı ilgili gider hesabının borcuna kaydedilirken bu hesabın alacağına kaydedilir.