Stoklarda Dönem Sonu İşlemleri

İster üretim ister ticari amaçlı olsun bütün işletmeler; ana faaliyet konularını (üretim, satış vb.) yerine getirebilmek için, stok bulundurmak zorundadırlar.

Stokların tedarik ve işletmede bulundurulmasında, kullanım ve satış hızı dikkate alındıktan sonra, az miktarda stok alımlarında sipariş giderleri artarken depolama giderleri azalmaktadır. Fazla miktarda stok bulundurmada ise sipariş giderleri azalırken depolama giderleri artacaktır.

Stoklar, işin normal akışı içinde (olağan işletme faaliyetleri kapsamında) satılmak için elde tutulan, satılmak üzere üretilmekte olan ya da üretim sürecinde veya hizmet sunumunda kullanılacak ilk madde ve malzemeler şeklinde bulunan varlıklardır.

Ticari işletmeler için; dönen varlıklar içerisinde yer alan Ticari Mallar Hesabı, çok önemli bir stok kalemdir. Dönem içerisinde çeşitli aralıklarla satın alınan ve 153 Ticari Mallar Hesabının borcuna kaydedilen Ticari Mallar, her dönem sonunda sayılır, değerlemeleri yapılır. Daha sonra muhasebe kayıtları üzerinde gerekli düzeltmeler yapılır.

İşletmelerde, Ticari Malların alış aşamasında; ’aralıklı (dönem sonu) envanter’ ve ‘sürekli’ envanter yöntemleriyle takip edilmektedir. Bu durum, dönem sonunda yapılacak muhasebe kayıtlarının farklı olmasına yol açmaktadır.

Aralıklı envanter yönteminde; stok girişleri (alışlar), 153 Ticari mallar hesabının borcuna kaydedilirken, stok çıkışları da 600 Yurt İçi Satışlar veya varsa 601 Yurtdışı Satışlar hesabına alacak olarak kaydedilmektedir. Bu nedenle 153 Ticari Mallar hesabının borç kalanı hem dönem içinde hem de dönem sonunda fiilî durumu yansıtamayacaktır.

Dönem sonunda stoklar sayılır ve değerlenir. Kayıp, çalıntı, bozulma gibi nedenler stokların dönem sonu tutarları üzerinde etkili değilse, dönem sonu sayım tutarı ile 153 Ticari mallar hesabının borç kalanı karşılaştırılır ve Satılan Ticari Malların maliyeti hesaplanır.

Aralıklı envanter yönteminde, satış sonucu meydana gelen stok çıkışları, yalnızca 600 Yurt Içi Satışlar ve varsa 601 Yurtdışı Satışlar Hesabına kaydedildiği için, dönem içinde brüt satış kârının ilgili hesap kalanlarından görülmesi mümkün değildir.

Dönem sonunda, hesaplanan satılan malların maliyetinin 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabına aktarılması sonucunda, 600 Yurt İçi Satışlar Hesabının alacak kalanı ile, 153 Ticari Mallar Hesabının borç kalanı arasındaki fark brüt satış kârını gösterecektir.

Aralıklı envanter yönteminde ‘Satılan Ticari Malların Maliyeti Hesabı’ dönem içinde kullanılmaz, dönem sonunda kullanılır.

Aralıklı envanter yönteminde; 621 Satılan Malların Maliyeti Hesabının borç kalanı, Dönem Sonunda, 690 Dönem Kârı Veya Zararı Hesabı’nın borcuna; 600 Yurt Içi Satışlar ve varsa 601 Yurt Dışı Satışlar Hesaplarının alacak toplamları ise, 690 Dönem Kârı Veya Zararı Hesabı’nın alacağına aktarılarak kapatılır. 153 Ticari Mallar hesabının borç kanalı ise dönem sonu bilançosunda yer alır.

Özellikle birim maliyeti yüksek, çeşit sayısı az ürünlerin satıldığı ticari işletmelerde uygulanan ‘Sürekli Envanter Yöntemi’, stok hareketlerinde satış nedeniyle gerçekleşen stok azalışları ve satışların iadesi nedeniyle gerçekleşen stok artışlarını, eş zamanlı olarak, 621 Satılan Ticari Malların Maliyeti Hesabına (stokların maliyeti tutarında) kayıt yapılmasını öngörür.

Böylece dönem içerisinde gerçekleşen her satıştan sonra satılan ticari malların maliyeti ve ticari mallar mevcudu izlenebilir. Bu durumun sonucu olarak dönem içerisinde satışlar ile satılan malların maliyeti arasındaki fark, satış iadeleri ve iskontolar, satışlardan düşülmek şartıyla, dönemin brüt satış kârını gösterecektir.

Aralıklı envanter yöntemi ile sürekli envanter yöntemini birbirinden ayıran birinci kayıt şekli, malların satış kaydı, ikinci kayıt şekli ise satıştan iadelerin kaydıdır.

Sürekli envanter yönteminde satış kaydı yapıldıktan hemen sonra, satılan malların maliyeti kadar 621 Satılan Malların Maliyeti hesabı borçlandırılır, 153 ticari Mallar hesabı alacaklandırılır.

Satıştan iade durumunda ise satış kaydının tam tersi durum söz konusudur. Buna göre iade alınan malların maliyet bedeli kadar 153 Ticari Mallar hesabına borç kaydı, 621 Satılan Ticari Malların Maliyeti hesabına alacak kaydı yapılır.

157 Diğer Stoklar Hesabı; değeri düşen stoklar, komisyoncuya gönderilen stoklar ve satın alınan fakat depoya ulaşmayan yoldaki stokları takip etmek için kullanılmaktadır.

Diğer stoklar hesap grubu içerisinde yer alan varlıkların dönem sonu işlemleri, diğer varlık hesaplarında olduğu gibidir. Yani dönem sonunda tüm varlıkların sayımı (muhasebe dışı envanter) yapılacak, ilgili hesapların bakiyeleri ile karşılaştırılarak, oluşan farkların düzeltme kayıtları (muhasebe içi envanter) yapılacaktır.

158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı; Değer düşüklüğüne uğramış olan stoklar için ayrılan karşılıkların izlendiği hesaptır. Gerek fiziki gerekse ekonomik olarak stokların değerinde azalışların ortaya çıkması, stokların değerinin piyasa fiyatlarının altında kalması hâlinde değer kayıplarını karşılamak üzere ayrılan karşılıkların izlendiği hesaptır.

158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı; Dönem sonunda yapılan muhasebe dışı envanter işlemlerinde, değer düşüklüğüne uğramış stoklar için belirlenen değer düşüklüğü bu hesaba alacak, 654 Karşılık Giderleri Hesabına da borç olarak kaydedilir. Karşılık ayrılan stok kaleminin satılması ya da işletmede kullanılması hâlinde; ilgili stok hesabının alacağı ile karşılaştırılarak daha önce ayrılan karşılık tutarı, 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabına aktarılarak kapatılır.

159 Verilen Sipariş Avansları Hesabı; yurt içinden ya da yurt dışından satın alınmak üzere, siparişe bağlanan stoklarla ilgili olarak ödenen avansların izlendiği hesaptır. Verilen sipariş avanslarının, ilgili siparişin tesliminden sonra kapatılması gerekir.

Dönem sonu işlemleri aşamasında kapatılmamış avansların tespiti ve nedenleri araştırılarak, gerekli muhasebe kayıtları yapılır.