Dönen Varlıkların Dönem Sonu İşlemleri
Dönem sonu işlemlerinin amacı, dönem sonunda işletme varlıklarının gerçek durumunu esas alarak, kayıtların gerçek duruma uygunluğunu sağlamaktır. Hem hesapların nitelikleri hem de işlem yoğunluğu gibi nedenlerle dönem sonunda hesaplarla, gerçek durum arasında farklılıklar oluşmaktadır. Bu nedenle dönem sonunda varlıklar sayılır, değerleme ölçüsü belirlenerek değerlenir, kayıtlarla karşılaştırma yapıldıktan sonra, kayıtlar gerçek durumu yansıtır hâle getirilir.
Bu ünitede bilançonun dönen varlıklar grubunda yer alan aşağıdaki hesapların dönem sonu envanter ve değerleme işlemeleri ele alınacak verilen örnekler doğrultusunda dönem sonu muhasebe kayıtları açıklanacaktır.
- 100 Kasa Hesabı
- 101 Alınan Çekler Hesabı
- 102 Bankalar Hesabı
- 110 Hisse Senetleri Hesabı
- 111 Özel Kesim Tahvil Senet ve Bonoları Hesabı
- 112 Kamu Kesmi Tahvil Senet ve Bonoları Hesabı
- 120 Alıcılar Hesabı
- 121 Alacak Senetleri Hesabı
- 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı
Dönen varlıklar işletmenin aktifinde yer alan ve bir yıl içerisinde kullanılmak amacıyla edinilmiş ya da bir yıl içerisinde paraya dönüşecek olan varlıkları kapsamaktadır. Hazır değerler, menkul kıymetler ve ticari alacaklar grubunda yer alan ilgili tüm hesapların, dönem sonunda sayımları ve değerlemeleri muhasebe dışı envanter; bu bilgilere dayanarak yapılacak düzeltme kayıtları ise muhasebe içi envanterdir.
Dönen varlıklar gurubunda;
Kasa Hesabının sayımı her gün sonu gerçekleştirilir. Kasa mevcudu kayıtlardaki tutardan fazla ise kasa fazlasından, eksik ise kasa eksikliğinden, denk ise kasa denkliğinden bahsedilir.
Kasa denk değilse denkliği sağlamak için kasa hesabı, alacaklı veya borçlu işletilirken, kasa fazlaları, Sayım Tesellüm Fazlaları Hesabının alacağına, kasa noksanları, Sayım Tesellüm Noksanları Hesabının borcuna kaydedilir. Dönem sonunda farkların sebebi bulunamazsa, fazlalıklar gelir ve noksanlıklar gider yazılarak kapatılır.
Alınan Çekler Hesabında; dönem sonunda, sayımı yapılan çek tutarı ile, cüzdandaki çeklerin tutarı arasında bir fark (fazlalık veya noksanlık) varsa sebebi araştırılır. Sebebi bulunamaz ise ilgili fark kayıtları, kasa hesabına benzer şekilde yapılır. Tabi ki Kasa Hesabı yerine. Alınan Çekler Hesabı yazılır.
İşletmenin bankalar hesabındaki bakiye tutarla, bankalardan gelen ekstreler (hesap özetleri) arasında farklılık varsa (eksik veya fazla) nedeni araştırılarak gerekli kayıtlar yapılır. Bu aşamada, bankanın kayıtları geçerlidir. Vadeli mevduatlar için işleyen faizler 642 Faiz Gelirleri Hesabına alacak, bankalar hesabına borç kaydedilir.
Menkul kıymetler grubunda yer alan hisse senetlerinin dönem sonunda borsa değeri, alış bedelinin altında ise değer kaybı için karşılık ayrılır. 654 karşılık hesabı giderleri borçlandırılırken, 119 Menkul kıymet değer düşüklüğü hesabı alacaklandırılır.
Tahvillerin (Kamu veya Özel Kesim), dönem sonuna kadar olan faizleri, vade sonunda bankalar hesabına aktarılmak üzere 181 Gelir Tahakkukları Hesabının borcuna, 642 Faiz Gelirleri Hesabının alacağına kaydedilir.
Alıcılar hesabına ilişkin dönem sonunda bir uyumsuzluk olması durumunda, Alıcılar Hesabının bakiyesi ile Alıcılar hesabın yardımcı hesapları tek tek kontrol edilerek eksik veya hatalı kayıtlar tespit edilir. Daha sonra gerekli fark ve düzeltme kayıtları yapılır.
Alacak senetlerinin bilanço gününde peşin değeri ile gösterilebilmesi için, dönem sonunda, vadeye kadar reeskont hesaplaması yapılır. Belirlenen reeskont tutarı 657 reeskont faiz giderleri hesabının borcuna karşılık 122 alacak senetleri reeskontu hesabının alacağına kaydedilir.
Vadesinde tahsil edilemediği için dava ve icra konusu olan senetli ve senetsiz alacaklar şüpheli alacak hesabına alınır. Şüpheli alacaklar için dönem sonunda karşılık tutarı hesaplanır. Karşılık tutarı, 654 karşılık giderleri hesabının borcuna, 129 şüpheli ticari alacaklar hesabının alacağına kaydedilir.