Envanter İşlemleri

Envanter, saymak, kontrol etmek ve düzeltme yapmak üzere bir işletmenin para, menkul kıymet, ticari mal varlıkları ile alacakları ve borçlarını miktar ve değeriyle belirleme işlemidir.

Envanter çıkarmanın iktisadi kıymetlerin tespiti ve değerlendirilmesi aşamasına muhasebe dışı envanter denir. Bu tespit ve değerleme işleminden sonra bulunan sonuçlar, muhasebe kayıtları ile karşılaştırılarak hesapların gerçek durumu gösterir hâle getirilmesi işlemine muhasebe içi envanter denir.

2. sınıf tüccarlar yani işletme hesabı esasına göre defter tutan mükelleflerden sadece mal üzerine iş yapanlar, mal envanteri yapma zorundadırlar.

Envanter işleminin ikinci aşamasında değerleme yapılır. Bir işletmenin iktisadi kıymetlerinin belli bir tarihteki değerlerinin para ile ifadesine değerleme denir.

Değerleme yöntemleri şunlardır: maliyet bedeli, borsa rayici, tasarruf değeri, mukayyet değer, itibari değer, vergi değeri, rayiç bedel, emsal bedeli ve ücreti, ikame değeri, alış bedeli, verim değeri, satış değeri, şimdiki değer.

İlk giren ilk çıkar değerleme yöntemi, üretime gönderilen veya satılan malların işletmenin stoklarına ilk önce girenlerden olduğu kabul edilerek hesaplama yapılması esasına dayanır.

Son giren ilk çıkar değerleme yönteminde işletmede kullanılan üretime sevk edilen yada satılan malların işletme stoklarına en son girenlerden hesabı yapılır. Bu yönteme göre çıkışlar işletmeye en son giren mallardan başlar, mallar satılırken öncelikle işletmeye en son alınan mallardan çıkış yapılır. Ortalama Maliyet değeri ile değerleme yöntemi ise, işletmeye çeşitli tarihlerde değişik fiyatlarla giren bir malın ortalama birim maliyetinin hesaplanmasıdır.

Kasa Farklarının Değerlemesi ve Muhasebe Kayıtları

Kasa hesabı, nakit varlığını gösteren bir hesaptır. Yasal defter kayıtlarındaki kasa hesabının borcu ile alacağı arasındaki fark "kasa mevcudunu" yani kasada olması gereken tutarı gösterir.

Kasa sayım noksanı

Fiilen sayım yapıldığında kasa mevcudu, kaydedilmiş tutardan az ise kasa noksanı vardır. Kasa noksanlığı ortaya çıkması ve o gün nedeninin bulunamaması hâlinde, 197 -Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabının borçlu tarafına kayıt yapılır ve nedeni bulununcaya kadar bu hesapta bekletilir.

Kasa sayım fazlası

Fiilen kasanın sayımı sonucunda kasa mevcudunun, muhasebe kayıtlarından fazla çıkarsa kasa fazlalığı söz konusu olur. Kasa fazlalığı hâlinde, 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabı kullanılır.

Yabancı Paralarda Envanter İşlemi

Dövizler olarak adlandırılan yabancı ülke paraları dönem sonunda borsa rayicine göre değerlenir. Yabancı paraların envanteri aynen kasa hesabının envanteri gibi yapılır. Dönem sonunda elde kalan yabancı paraların döviz kuruna göre değerlemesi yapılır.

Alacakların Envanter İşlemi

Ticari alacaklar, müşterilerden olan alacaklardır. Ticari alacaklar dışındaki diğer alacaklar ise personelden alacaklar, verilen depozito ve teminatlardan alacaklar, iştiraklerden veya ana kurumdan alacaklar, sermaye taahhüdünden alacaklar ve diğer kişilerden alacaklardır.

Senetsiz Alacakların Değerlemesi

Senetsiz alacaklar, kıymetli evrak niteliğinde veya adi bir senede bağlanmamış olan alacaklardır. İtibari değer, alacakların üzerinde yazılı olan değerdir. Tahsil edilemeyenler hariç, bütün alacaklar itibari değer üzerinden değerlenir.

Senetli Alacakların Değerlemesi

Alacak senetleri, kıymetli evrak veya adi senet şeklinde belgelere bağlanmış alacaklardır. Tahsil edilemeyen veya ihtilaflı bulu nanlar dışında kalan senetli alacaklar itibari değer ile tahsil edilemeyen veya ihtilaflı senetler ise, bilanço gününde işletme için haiz oldukları değer ile değerlenir.

Stoklar, maliyet bedeli ile değerlendirilirler. Stokların değerlemesi, işletmenin sattığı ve kullandığı maddelerin bir değerlemesi olduğundan doğrudan doğruya maliyetleri ve mal satış kârını etkilediği unutulmamalıdır.

Dönem sonu stok sayım farkları

İşletmeler dönem sonlarında stoklarının envanterini çıkarır ve muhasebe kayıtlarıyla karşılaştırırlar. Farklılık varsa, fiilen envanterde belirlenen rakam esas alınarak muhasebe kayıtlarında düzeltme işlemi yapılır. Değerleme sonucu ortaya çıkan stok sayım noksanlıkları ve fazlalıkları sebebi bulunana kadar 197 ve 397 nolu hesaplara alınırlar.

Gelir Hesapları: İşletmenin faaliyet dönemi boyunca hem ana faaliyetleri hem de ana faaliyet dışı elde ettiği gelirler, gelir hesaplarında izlenir.

Gider Hesapları: Giderler, gelir elde etme amacıyla yapılan aktiflerdeki tükenmelerdir. Giderler, işletmelerin öz sermayelerinde azalışa yol açarlar. Giderler işletmenin büyüklüğüne ve faaliyet konusuna göre çeşitlilik gösterirler.

Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Karşılıkları: İşletmelerin cari dönemde kâr elde etmeleri durumunda bu kârın vergisini, üç aylık beyannamelerle vergi dairesine öder, yıl sonu hesaplanan kârın vergisini, izleyen yıl (Mart/Nisan ayında) beyan edip, üç aylık dönemlerde ödediklerini düşüp, kalanını öderler. Bunun öncesinde 31 Aralıkta hesaplanan vergi karşılığı dönem sonu bilançosunda 370 nolu hesaba alınır ve ödeme günü olan Mart/Nisan ayı beklenir.