Türkiye’de Dış Ticaret Teşviklerinin Tarihsel Gelişimi

Son yüzyıldaki gelişmeler gösterdi ki ; dış ticaretteki serbestleşme ülke refahına olumlu etkiler yapmaktadır. Bir diğer ifadeyle “ ne kadar çok dış ticaret, o kadar çok refah ” anlamına gelmektedir.

İhracat, kısaca serbest dolaşımda bulunan bir eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesi dışına satılması şeklinde tanımlanmaktadır. Burada Türkiye Gümrük Bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti topraklarını, karasularını, iç sularını ve hava sahasını kapsayan Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesini ifade etmektedir.

İhracat yönetmeliğinde ise; bir malın, yürürlükteki ihracat mevzuatı ile gümrük mevzuatına uygun şekilde Türkiye gümrük bölgesi dışına veya serbest bölgelere çıkarılması veya Bakanlıkça ihracat olarak kabul edilecek sair çıkış ve işlemler şekilde tanımlanmaktadır.

İthalat ise, yürürlükteki ithalat mevzuatı ile gümrük mevzuatına uygun şekilde başka ülkelerden veya bölgelerden Türkiye gümrük bölgesine sokulmasını veya Bakanlıkça ithal olarak kabul edilecek başka sair giriş ve işlemleri ifade etmektedir.

Devletin dış ticareti özendirmek amacıyla uyguladığı politika ve faaliyetlerin tamamına dış ticaret teşviki denilmektedir. Bu doğrultuda ihracatı arttırmak ve geliştirmek için ihracatçılara sağlanan avantajların tümü ihracat teşviki olarak adlandırılmaktadır. Dış ticaret teşviki denildiğinde daha çok ihracat teşviki kastedilmektedir. Ancak ithalatın kolaylaştırılmasına yönelik çalışmaların da ithalat teşviki olarak adlandırılması mümkündür.

Bir ülkede toplumsal refahın artışının sebeplerinden biri de ülkedeki ekonomik büyümedir. Bu durumda ihracat ile ekonomik büyüme arasında pozitif bir ilişkinin varlığından söz edilebilir .

Cumhuriyetin kuruluşundan 1980 yılına kadar ülkemizde uygulanan temel sanayileşme stratejisi İthal İkameci Sanayileşme stratejisidir. Buradaki ana hedef ithal edilen malların üretimini yurt içinde gerçekleştirip dışa bağımlılığı azaltmak ve ödemeler bilançosundaki açıkları kapatmaktır. Ancak küreselleşmeyle birlikte dünyada meydana gelen gelişmeler bu stratejinin zaman içerisinde geçerliliğini yitirmesine neden olmuştur .

24 Ocak 1980 Ekonomik İstikrar Kararları ile birlikte Türkiye dışa kapalı, ithal ikamesine dönük sanayileşme stratejisini terk ederek dışa açık, ihracata dayalı sanayileşme stratejisini benimsemiştir.

İhracat teşviklerinin verilmesindeki genel amaç ve esaslar ülkelerin iç dinamiklerine ve tespit ettikleri dış ticaret hedeflerine göre değişmekle beraber şu şekilde sıralanabilir: İhracatı artırmak , Ödemeler dengesini iyileştirmek , İstihdamı artırmak , İhraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmak , Kapasite kullanım oranlarını artırmak , İhracat pazarlarını geliştirmek/genişletmek , Döviz harcamalarını en aza indirmek , Teknolojik düzeyi artırmak.

Dünyada, dış ticaretteki serbestleşme faaliyetleri zaman içerisinde haksız rekabet durumunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. Hiç şüphesiz her ülke ihracatını arttırmayı ithalatını ise azaltmayı veya arttırmamayı hedeflemektedir. Her ülke bu şekilde davranırsa dünya ticaretinin artmasından söz edilemez. Bunun için ülkeler özellikle ihracatlarını teşvik etmektedir.

Ancak sağlanan teşvikler uluslararası rekabeti olumsuz etkiliyor; haksız rekabetin ortaya çıkmasına neden oluyor ise Dünya Ticaret Örgütü duruma müdahale ediyor ve söz konusu teşvike son verilmesini sağlamaktadır. Bunun içindir ki ülkeler ihracatlarına her türlü teşviki yapamamaktadır.

Bu kapsamda değerlendirilebilecek bir diğer husus da 01.01.1996 tarihinde Türkiye ile Avrupa Birliği arasında oluşturulan Gümrük Birliği sürecidir. Gümrük Birliği ile Türkiye, AB’nin ortak dış ticaret politikalarını kabul ettiğinden dolayı ihracatı teşvik konusunda da her anlamda bağımsız davranamamakta; Birliğin kararlarına uyum sağlamaktadır. Sağlanacak teşviklerin AB ortak dış ticaret politikalarına uygun olması gerekmektedir.

Özetle, dış ticarete teşvik sağlama ve ihracatı özendirme hususunda Türkiye Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Birliği ve diğer uluslararası anlaşmaları göz önüne alarak karar vermektedir.

Ülkemizde dış ticarette sağlanan teşviklerin önemlileri şunlardır:

Araştırma Geliştirme (Ar‐Ge) Yardımları
Yurt Dışı Fuarlara Katılım Desteği
Pazar Araştırması ve Pazara Giriş Desteği
Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi
İstihdam Yardımı Desteği
Yurt Dışı Birim, Marka ve Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi
Türk Ürünlerinin Yurt Dışında Markalaşması ve Turquality®’nin Desteklenmesi

Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımları:

Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi
Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi
Tasarım Desteği
Teknik Müşavirlik Hizmetlerinin Desteklenmesi
Dâhilde İşleme Rejimi
Hariçte İşleme Rejimi
Serbest Bölge Teşvikleri

Sınır Ticareti ve Sınır Ticaret Merkezleri

Türk Eximbank İhracat Kredi Sigortası
Türk Eximbank Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetleri Teminat Mektuplarının Haksız Nakde Çevrilme Sigorta Programı
Türk Eximbank Niyet Mektubu
Türk Eximbank Garanti Mektubu

Dış Ticaret Şirketleri

Katma Değer Vergisi İstisnası
Özel Tüketim Vergisi İstisnası
Vergi, Resim ve Harç İstisnası

Hizmet İhracatı Teşvikleri

Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması